Wady zgody małżeńskiej - przesłanki do "rozwodu kościelnego"?

Zgoda małżeńska - na czym polega?

Zgodnie z kan. 1057 § 1 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. małżeństwo tworzy zgoda stron między osobami prawnie do tego zdolnymi, wyrażona zgodnie z prawem, której nie może uzupełnić żadna ludzka władza.  W paragrafie 2. tego samego kanon Prawodawca wyjaśnia, że zgoda małżeńska jest aktem woli, którym mężczyzna i kobieta w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują w celu stworzenia małżeństwa.

Zgoda małżeńska jest więc kluczowym elementem, na którym opiera się ważność zawarcia sakramentu małżeństwa w Kościele katolickim. Polega ona na wolnym, świadomym i dobrowolnym akcie woli, w którym obie strony - mężczyzna i kobieta - wyrażają zgodę na zawarcie związku małżeńskiego. Zgoda ta obejmuje przyjęcie przez małżonków wszelkich praw i obowiązków wynikających z małżeństwa, takich jak wierność, wspólne życie oraz otwartość na potomstwo.

Zgoda małżeńska musi być wyrażona w sposób jednoznaczny, publiczny i formalny, zwykle podczas ceremonii zaślubin przed świadkami oraz kapłanem. W myśl prawa kanonicznego, to właśnie zgoda małżeńska stanowi fundament małżeństwa, a jej brak lub wadliwość może prowadzić do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Dla Kościoła katolickiego małżeństwo jest sakramentem, a więc jego zawarcie wymaga pełnej świadomości i odpowiedzialności ze strony obu małżonków.

Czym jest wada zgody małżeńskiej?

Wada zgody małżeńskiej to okoliczność, która sprawia, że akt wyrażenia zgody na zawarcie małżeństwa jest nieważny lub wadliwy z punktu widzenia prawa kanonicznego. Innymi słowy, jeśli zgoda wyrażona podczas ceremonii małżeńskiej była obarczona wadą, to małżeństwo, po przeprowadzonym i udowodnionym procesie,  może zostać uznane przez sąd kościelny za nieważnie zawarte. Wady zgody mogą wynikać z różnych przyczyn, m.in brak minimalnej wiedzy o małżeństwie, przymus, bojaźń, błąd co do osoby. W prawie kanonicznym zgoda małżeńska musi być wolna od wszelkich wad, aby mogła być uznana za ważną.

W przypadku, gdy istnieje podejrzenie, że zgoda była wadliwa, możliwe jest wszczęcie procesu mającego na celu stwierdzenie nieważności małżeństwa. Proces ten toczy się przed sądem biskupim, który bada, czy zgoda małżeńska była wyrażona w sposób zgodny z wymogami prawa kanonicznego.

Jakie są wady zgody małżeńskiej i czy upoważniają do rozpoczęcia procesu przed sądem biskupim?

Istnieje kilka rodzajów wad zgody małżeńskiej, które mogą stanowić podstawę do rozpoczęcia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa przed sądem biskupim:

• Brak minimum wiedzy o istocie małżeństwa. Do zaistnienia zgody małżeńskiej konieczne jest, aby strony wiedziały przynajmniej, że małżeństwo jest trwałym związkiem między mężczyzną i kobietą, skierowanym do zrodzenia potomstwa przez jakieś seksualne współżycie. Brak takiej wiedzy może być podstawą do stwierdzenia nieważności małżeństwa.
• Psychiczne niezdolności do zawarcia małżeństwa wskazane w kan. 1095 n.1-3:, czyli brak wystarczającego używania rozumu, poważny brak rozeznania oceniającego, niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich.
• Błąd:
• Błąd co do osoby lub przymiotu osoby (np. jeżeli jedna ze stron była w błędzie co do tożsamości małżonka lub co do istotnych przymiotów tej osoby.
• Błąd co do jedności, nierozerwalności lub sakramentalności małżeństwa, np. osoba działa pod wpływem błędu i jest przekonana, że taki przymiot nie istnieje.
• Podstępne wprowadzenie w błąd, np. jeżeli ktoś wie, że jest bezpłodnym
  i ukrywa ten fakt, przed drugą stroną, dla której posiadanie dzieci jest bardzo ważne.
• Symulacja całkowita lub częściowa (zgoda pozorna). Jeżeli jedna osoba albo obydwoje wykluczają jakiś istotny element małżeństwa albo przymiot małżeństwa, np. jedność
  i nierozerwalność małżeństwa, potomstwo.
• Małżeństwo zawarte pod warunkiem. Nie można ważnie zawrzeć małżeństwa pod warunkiem dotyczącym przyszłości, np. „zawieram z tobą małżeństwo, jeśli urodzisz mi dziecko” .
• Przymus i bojaźń. Nieważne jest małżeństwo zawarte pod przymusem lub pod wpływem ciężkiej bojaźni z zewnątrz, choćby nieumyślnie wywołanej, od której aby się uwolnić, zmuszony jest ktoś wybrać małżeństwo, groźba zniesławienia, bojaźń szacunkowa (ze względu na szacunek do rodziców).

Wada zgody małżeńskiej jako powód do stwierdzenia nieważności zawartego małżeństwa

Wada zgody małżeńskiej jest jednym z głównych powodów, z powodu których Kościół katolicki może stwierdzić nieważność zawartego małżeństwa. Gdy zgoda małżeńska była obarczona wadą, małżeństwo, mimo że na zewnątrz wyglądało na poprawnie zawarte, nie jest uznawane za ważne w sensie sakramentalnym. Stwierdzenie nieważności małżeństwa oznacza, że od samego początku związek ten nie miał charakteru sakramentalnego, ponieważ nie został zawarty zgodnie z wymogami prawa kanonicznego.

Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa rozpoczyna się na wniosek jednej ze stron, która uważa, że np. jego zgoda małżeńska była obarczona wadą. Po złożeniu wniosku sprawa trafia do sądu biskupiego, który przeprowadza szczegółowe postępowanie mające na celu zbadanie wszystkich okoliczności związanych z zawarciem małżeństwa. Sąd biskupi, analizując sprawę, zbiera dowody, przesłuchuje świadków oraz rozpatruje dokumenty i oświadczenia stron. Często powołuje biegłego psychologa lub psychiatrę, który sporządza opinię, na temat Stron. Na tej podstawie ustala, czy zgoda małżeńska była ważna, czy też była obarczona wadą, która uniemożliwia uznanie małżeństwa za ważne. Jeśli sąd biskupi stwierdzi, że zgoda była nieważna, małżeństwo zostaje uznane za nieważne od samego początku, co otwiera drogę do ponownego, tym razem co do zasady, ważnego zawarcia małżeństwa sakramentalnego przez obie strony.

Stwierdzenie nieważności małżeństwa ma ogromne znaczenie zarówno duchowe, jak i prawne dla osób, które ubiegają się o nie przed sądem biskupim. Dla Kościoła katolickiego małżeństwo jest nierozerwalnym sakramentem, dlatego stwierdzenie jego nieważności jest wyjątkowym procesem, który bada, czy związek nie spełniał wymogów sakramentalnych od samego początku.