Spowiedź i Komunia święta w okresie pandemii

Temat zaproponowany w niniejszym artykule odnosi się do realizacji przez wiernych obowiązków moralnych i prawnych dotyczących odbywania spowiedzi i przyjmowania Komunii świętej. 

 

• Obowiązki moralne wynikają z przykazań kościelnych – drugiego i trzeciego, zawartych w Katechizmie Kościoła Katolickiego [dalej: KKK]. 
• Natomiast obowiązki prawne sformułowane zostały w Kodeksie Prawa Kanonicznego [dalej: KPK]. 

 

Wyjaśniając, co oznaczają te obowiązki oraz kiedy należy je wypełniać, w artykule udzielona zostanie odpowiedź na pytanie, czy pandemia związana z SARS-CoV-2 ma wpływ na realizowanie przez wiernych ich zobowiązań we wspólnocie Kościoła katolickiego?

 

Obowiązki moralne związane ze spowiedzią i przyjęciem Komunii świętej

Według drugiego przykazania kościelnego wierni mają obowiązek „przynajmniej raz w roku spowiadać się ze swych grzechów”. Taki nakaz moralny zapewnia przygotowanie do Eucharystii przez przyjęcie sakramentu pojednania. Sakrament ten jest kontynuacją dzieła nawrócenia i przebaczenia zapoczątkowanego na chrzcie (KKK 2042), ponieważ skutkiem chrztu jest zgładzenie grzechu pierworodnego. Przystępując do Komunii świętej, trzeba być w stanie łaski uświęcającej, a ten zapewnia właśnie sakrament pokuty, w którym wierny otrzymuje rozgrzeszenie i przebaczenie grzechów. 

 

Należy zauważyć, że w drugim przykazaniu kościelnym nie wskazano czasu na wypełnienie obowiązku dorocznej spowiedzi. Dlatego prześledzenia wymaga także trzecie przykazanie. Zgodnie z nim wierny ma „przynajmniej na Wielkanoc przyjąć Komunię świętą”. Wskazanie takie określa minimum, jakie ma spełnić wierny. Zawiera w sobie nakaz przystąpienia do Komunii świętej wielkanocnej, ponieważ Święta Zmartwychwstania Pańskiego są źródłem i centrum liturgii chrześcijańskiej (KKK 2042).

 

Ze wskazanych wyżej norm moralnych wynika logiczny wniosek, że skoro wierny ma obowiązek przyjąć wielkanocną Komunię świętą, to również zobowiązany jest w tym czasie do odbycia spowiedzi. W ten sposób – po uprzedniej spowiedzi sakramentalnej – będzie mógł godziwie i w stanie łaski uświęcającej przyjąć Pokarm eucharystyczny. Jednakże wyjaśnienia wymaga czas właściwy na przystąpienie do spowiedzi i Komunii świętej. 

 

W nauczaniu katechetycznym posłużono się sformułowaniami „Wielkanoc” i „święta wielkanocne” w odniesieniu do przyjęcia Komunii świętej. Czy jednak wyrażenia te należy rozumieć ściśle, tj. konkretnie dzień Wielkanocy lub okres Świąt Wielkanocnych, jako jedynie właściwych na czas realizacji obowiązku przyjęcia Komunii świętej oraz odbycia dorocznej spowiedzi? W celu odpowiedzi na to pytanie należy odnieść się do norm prawnych Kościoła katolickiego.

 

Obowiązki prawne dotyczące spowiedzi i przyjmowania Najświętszej Eucharystii

Zgodnie z przepisami prawa kanonicznego każdy wierny, po osiągnięciu wieku rozeznania, zobowiązany jest przynajmniej raz w roku wyznać wiernie wszystkie swoje grzechy ciężkie (kan. 989 KPK). Domniemywa się, że człowiek osiąga wiek rozeznania po ukończeniu siódmego roku życia (kan. 97 § 2 KPK). Natomiast po wtajemniczeniu w Najświętszą Eucharystię, czyli po przyjęciu Jej pierwszy raz, ma obowiązek przyjmować Ją przynajmniej raz w roku (kan. 920 § 1 KPK).

 

Przepisy kodeksowe korespondują z normami katechizmowymi, ponieważ nakaz przynajmniej jednokrotnego przyjmowania Komunii świętej powinien być realizowany w okresie wielkanocnym (kan. 920 § 2 KPK). Według przepisów liturgicznych okres ten trwa od niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego [Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza (14.02.1969), w: Mszał Rzymski dla diecezji polskich, wyd. pierwsze, Poznań 1986, s. [66]-[74], nr 22]. Są to regulacje obowiązujące co do zasady w całym Kościele katolickim – w Kościele powszechnym. 

 

Należy jednak pamiętać o tym, że w Kościele istotne są również prawa partykularne, czyli np. dotyczące określonego regionu. Na przykład w Polsce  czas na wypełnienie obowiązku przyjęcia wielkanocnej Komunii świętej jest dłuższy. W naszym kraju e istnieje niepamiętny zwyczaj (kan. 5 § 2 KPK), według którego Komunię świętą wielkanocną katolik może przyjmować już od niedzieli poprzedzającej Środę Popielcową do uroczystości Trójcy Przenajświętszej włącznie (zob. Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, oprac. J. Żaryn, Poznań 2006, s. 297, przyp. 6). Niestety trzeba ubolewać nad tym, że wierni nie są pouczani o istnieniu tego zwyczaju. Duchowni też o nim zapominają. W konsekwencji prowadzi to do braku świadomości, kiedy faktycznie należy wypełnić nakaz moralny wynikający z przykazania kościelnego, jak i nakaz prawny wynikający z przepisów kanonicznych.

 

Ponadto wierni wiążą ze sobą obydwa obowiązki: spowiedzi i przyjęcia Komunii świętej. W związku z tym, z duszpasterskiego punktu widzenia, trzeba negatywnie ocenić nakaz przyjęcia Komunii świętej jeden raz w roku, ponieważ niekorzystnie wpływa on na postawę moralną wiernych. Niektórzy z nich wnioskują, że skoro nie mogą przyjąć Komunii świętej, to nie będą chodzić na Mszę świętą w ogóle, a pójdą jedynie wtedy, kiedy zaplanują odbycie spowiedzi. Dlatego nakaz przyjęcia Komunii świętej przynajmniej raz w roku sprowadza się w praktyce dla niektórych wiernych do uczestnictwa we Mszy świętej raz w roku. To zaś jest przeciwne czwartemu przykazaniu Bożemu – „pamiętaj, abyś dzień święty święcił”, jak i stoi w sprzeczności z obowiązkiem wiernych uczestnictwa we Mszy świętej w niedziele oraz inne dni świąteczne nakazane (kan. 1247 KPK).

 

W całym powyższym passusie dla podjętego tematu istotny jest końcowy fragment kan.920§2. Otóż dla słusznej przyczyny nakaz przyjęcia wielkanocnej Komunii świętej może zostać wypełniony w innym czasie w ciągu roku (kan. 920 § 2 KPK in fine). Bez wątpienia taką przyczynę stanowi pandemia.

   

Rozwiązania, dotyczące przyjęcia wielkanocnej Komunii świętej, przyjęte na czas pandemii

W odniesieniu do realizacji obowiązku dorocznej spowiedzi oraz przyjęcia Komunii świętej wielkanocnej w czasie pandemii, hierarchia kościelna nie pozostawiła wiernych samych sobie. Jest to okres, w którym zostały nałożone  restrykcje dotyczące ograniczeń gromadzenia się ludzi, w tym wiernych w kościołach.

 

Hierarchia kościelna dostrzega  wpływ pandemii na życie duchowe wiernych i wypełnianie przez nich nakazów płynących z wiary. Określone decyzje w tym zakresie podjęte zostały zarówno na szczeblu Kościoła powszechnego – w Stolicy Apostolskiej, jak również w Kościołach partykularnych, w tym przez biskupów zgromadzonych w konferencjach biskupów, jak i indywidualnie przez pasterzy poszczególnych diecezji.

 

Stolica Apostolska pozostawiła uprawnienia w tym względzie poszczególnym biskupom w ich diecezjach. Jednakże w odniesieniu do sakramentu spowiedzi zobowiązała ich do tego, aby wskazywali kapłanom i wiernym, że podczas spowiedzi należy zwracać uwagę na to, aby spowiedź odbywała się w przewietrzonym miejscu poza konfesjonałem, z zachowaniem odpowiedniego dystansu, przy użyciu maseczek. Wszystko jednak ma zostać zorganizowane w taki sposób, aby nie znieważono godności i ważności sakramentu, m.in. aby zachowano niezbędną w nim dyskrecję. Ponadto najwyższa władza Kościoła odniosła się także do tych wiernych, którzy nie mogą przystąpić do sakramentu pokuty. Mają oni pamiętać o żalu doskonałym, który wypływa z miłości do Boga. Taki żal „odpuszcza grzechy powszednie” i „przynosi przebaczenie grzechów śmiertelnych, jeśli zawiera mocne postanowienie przystąpienia do spowiedzi sakramentalnej, gdy tylko będzie to możliwe” [Nota Penitencjarii Apostolskiej odnośnie sakramentu pojednania w obecnej sytuacji pandemii (20.03.2020); KKK 1452).

 

Z kolei Konferencja Episkopatu Polski przypomniała, że w tradycji polskiej doroczna spowiedź dokonuje się najczęściej w okresie Wielkiego Postu przy okazji rekolekcji. Jednakże każdy wierny może sam zdecydować, kiedy wypełni ten obowiązek [Wskazania Prezydium Konferencji Episkopatu Polski dla biskupów odnośnie do sprawowania czynności liturgicznych w najbliższych tygodniach (21.03.2020), pkt Sakrament pokuty i pojednania, nr1]. Natomiast odnosząc się do przyjęcia wielkanocnej Komunii świętej, Konferencja Episkopatu Polski określiła, że w czasie pandemii okres na przyjęcie Komunii świętej wielkanocnej obejmuje czas od Środy Popielcowej do Niedzieli Trójcy Świętej (tamże, pkt Komunia Święta, nr 1).

 

Choć przytoczone regulacje Konferencji Episkopatu Polski wydane zostały w ubiegłym roku, to jednak nie straciły one na aktualności, dlatego trzeba je uznać za prawnie obowiązujące. Nie zostały one odwołane. Władze Kościoła w Polsce, mając świadomość istnienia trwających od ponad roku trudności, zaapelowały do wszystkich wiernych i duszpasterzy o pogłębienie życia duchowego: „Pomimo trudnej sytuacji pandemicznej i obowiązujących rygorów sanitarnych, nikt nie może zostać pozbawiony dostępu do Eucharystii i innych sakramentów […]. Dla nikogo nie powinno zabraknąć odpowiedniej opieki duchowej. 

 

Zachęcam duszpasterzy do gorliwej posługi w konfesjonale; do dostosowania rytmu spowiedzi do aktualnych możliwości i potrzeb wiernych oraz przepisów sanitarnych; do tworzenia wiernym możliwości uczestniczenia w rekolekcjach parafialnych i wspólnotowych, czy to w formie zdalnej, czy stacjonarnej” [Apel Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski na Wielki Post roku 2021 (10.02.2021)].

 

 

Autor:

Dr hab. Anna Słowikowska