RAPORT 2023: Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce - statystyki i wnioski

Stwierdzenie nieważności małżeństwa dotyczy sytuacji, w których małżeństwo sakramentalne zostaje w świetle prawa kościelnego uznane za nieważne i nieobowiązujące z powodu istnienia określonych, przewidzianych prawem przesłanek. Do katalogu okoliczności uzasadniających tego rodzaju stwierdzenie można zaliczyć m.in. wynik pewnych okoliczności, takich jak błąd co do istotnych elementów małżeństwa (np. tożsamości drugiej osoby, jej stanu cywilnego), przymus, brak zdolności do zawarcia małżeństwa (np. ze względu na wiek, stan psychiczny) - dowiedz się więcej o powodach pod adresem: https://www.adwokatkoscielny.pl/jakie-moga-byc-powody-stwierdzenia-niewaznosci-malzenstwa-koscielnego. Stwierdzenie nieważności małżeństwa może nastąpić wskutek postępowania przeprowadzonego przez sąd kościelny według procedury określonej we właściwych przepisach prawa kanonicznego.

Ilość rozwodów w Polsce a nowe śluby

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że z dekady na dekadę zwiększa się w Polsce liczba rozwodów cywilnych. W 2022 roku było to nieco ponad 60 tys. przeprowadzonych spraw. Warto także zwrócić uwagę, że w ostatnich latach zmniejsza się liczba zawieranych nowych małżeństw, od 1989 r. w porównaniu z 2019 r. spadła o 45%. Według danych z Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego w 2021 r. liczba zawieranych związków małżeńskich nieznacznie przekroczyła 100 tys.

Coraz więcej stwierdzeń nieważności małżeństwa w Polsce

Z opublikowanego raportu "Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce" przygotowanego przez Instytut Pokolenia i Katolicką Agencję Informacyjną wynika, że liczba wyroków stwierdzających nieważność małżeństwa od 1989 r. wzrosła o ponad 160% w porównaniu z 2020 r. i wyniosła 2813 pozytywnych rozstrzygnięć. Jak jednak podkreślał podczas prezentacji i omówienia raportu uznany w Polsce kanonista ks. dr hab. Leszek Adamowicz, Profesor KUL, a jednocześnie wieloletni pracownik Sądu Metropolitalnego w Lublinie, do sądów kościelnych trafia mniej niż 5% spraw osób, które uzyskały rozwód cywilny, więc jest to znikomy procent.

Najczęstszą przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce w latach 1989 - 2015 było tzw. niezaistnienie zgody małżeńskiej, które jak zauważył ks.dr hab. Leszek Adamowicz, najtrudniej dostrzec przed ślubem. Dopiero okres wspólnego życia małżeńskiego pokazuje, że taka przesłanka do nieważności mogła istnieć przed ślubem, co daje małżonkom prawo do weryfikacji swojego małżeństwa. W raporcie uwzględniono także przyczyny stwierdzeń w kontekście europejskim i światowym.

Reforma wprowadzona przez Papieża Franciszka w 2015 roku uprościła procedury sądowe i wpłynęła na skrócenie czasu trwania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Dlaczego katolicy sięgają po stwierdzenie nieważności małżeństwa?

Motywy jakimi ludzie kierują się przy podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa, są różne. Podczas omówienia raportu ks.dr hab. Leszek Adamowicz podkreślił, że około 95% osób, które zgłaszają się do sądów kościelnych, są to osoby, żyjące w nowych związkach. Chcą oni uporządkować swoją sferę duchową, aby móc powrócić do życia sakramentalnego. Jednym z powodów jest także zbliżająca się I Komunia Święta dziecka - niektórzy pragną rozpocząć proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa, żeby podczas uroczystości móc przystąpić do Komunii.

Więcej "nieważnych małżeństw w oczach Kościoła" znaczy łatwiejsze postępowanie przed sądem kościelnym?

Zwiększenie liczby pozytywnych rozstrzygnięć sądów kościelnych nie oznacza, że uzyskanie wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa  przed sądem kościelnym będzie łatwiejsze. Proces kanoniczny prowadzony przed trybunałami kościelnymi w sprawie stwierdzenia nieważności małżeństwa sakramentalnego wymaga solidnego przygotowania, m.in. zbierania dowodów i argumentów, aby udowodnić, że małżeństwo nie było ważne z powodu istotnej przesłanki przewidzianej w treści właściwych przepisów prawa kościelnego. Każda sprawa jest rozpatrywana indywidualnie, a samo, kilkuetapowe postępowanie wymaga należytego zaangażowania czasu i uwagi. Wyniki opublikowane w raporcie nie przekładają się także w żaden sposób na długość procesu, która pozostaje uzależniona od wielu indywidualnych czynników.

Nasze prognozy na przyszłość? Czy stwierdzeń nieważności będzie jeszcze więcej?

Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Z  jednej strony widoczna jest tendencja zmniejszania się ilości zawierania związków sakramentalnym, co w konsekwencji - w dłuższym okresie czasu - może przełożyć się na zmniejszenie ilości wniosków o wszczęcie postępowań o stwierdzenie nieważności tego rodzaju małżeństw. Z drugiej strony dla grona osób bliżej związanych z Kościołem Katolickim, regulacja tej kwestii życia na płaszczyźnie religijnej wciąż będzie stanowiła bardzo istotny aspekt. istotnym czynnikiem przy próbie oceny pozostaje wzrastająca społeczna świadomość w zakresie możliwości stwierdzenia nieważności małżeństwa. Ciężko jednak stwierdzić, czy pozwoli ona - w aspekcie krótkoterminowym - na zwiększenie statystyk dotyczących składania wniosków do trybunałów kościelnych, bądź utrzymania ich na pewnego rodzaju stałym poziomie.