Przeszkody małżeńskie – kiedy zawarcie małżeństwa nie jest możliwe?

Czym są przeszkody małżeńskie – czyli kiedy nie można zawrzeć ważnego małżeństwa

Pojęcie przeszkody małżeńskiej odnosi się do okoliczności prawnych, które uniemożliwiają ważne zawarcie małżeństwa. Przeszkody te regulowane są zarówno przez Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, jak i przez Kodeks Prawa Kanonicznego, w zależności od tego, czy chodzi o małżeństwo jedynie cywilne, czy też o małżeństwo sakramentalne. W ujęciu kanonicznym przeszkoda może być publiczna (jeśli da się ją udowodnić w zakresie zewnętrznym) lub tajna (jeśli brak jest możliwości jej udowodnienia w zakresie zewnętrznym). Zawarcie małżeństwa z przeszkodami małżeńskimi może prowadzić do nieważności małżeństwa.

Poniżej przedstawiamy główne i najczęściej występujące przeszkody małżeńskie obowiązujące w prawie polskim:

Przeszkody małżeńskie w prawie cywilnym

1. Wiek:
   Małżeństwo może zawrzeć osoba, która ukończyła 18 lat. W wyjątkowych przypadkach zawrzeć małżeństwo może kobieta, która ukończyła 16 lat, jeśli sąd rodzinny uzna, że z okoliczności sprawy wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.
2. Ubezwłasnowolnienie:
   Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Co ważne, zakaz ten nie dotyczy osób, które zostały ubezwłasnowolnione częściowo.
3. Bigamia:
   Osoba pozostająca już w związku małżeńskim nie może zawrzeć kolejnego małżeństwa. W świetle prawa cywilnego, kolejne małżeństwo zawarte przez osobę będącą już w związku małżeńskim jest nieważne.
4. Pokrewieństwo i powinowactwo:
   Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Małżeństwo pomiędzy osobami spokrewnionymi w pierwszym stopniu linii prostej (np. rodzic i dziecko) lub w drugim stopniu linii bocznej (np. brat i siostra) stanowi przeszkodę do jego ważnego zawarcia. Pokrewieństwo w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej skutkuje bezwzględnym zakazem zawarcia małżeństwa. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Zakaz ten związany jest przede wszystkim z ochroną zdrowia przyszłego potomstwa.
5. Przysposobienie:
   Prawo zabrania ślubu pomiędzy osobą przysposobioną a przysposabiającą. Osoba przysposobiona jest bowiem traktowana jako dziecko przysposabiającego.

Przeszkody małżeńskie w prawie kanonicznym

1. Wiek:
   Prawo kanoniczne wymaga, by mężczyzna miał ukończone 16 lat, a kobieta 14 lat. Jednakże kodeks przewiduje, że konferencja biskupów może ten wiek podnieść, co też ma miejsce w prawie polskim.
2. Niemoc płciowa (impotencja):
   Całkowita, trwała i uprzednia impotencja (niemożność odbycia stosunku seksualnego), czy to ze strony mężczyzny czy kobiety, czy to mający charakter absolutny, czy też względny, stanowi przeszkodę do ważnego zawarcia małżeństwa.
3. Węzeł małżeński:
   Osoba już związana kanonicznym małżeństwem, nawet niedopełnionym, nie może ponownie zawrzeć małżeństwa – dotyczy to także sytuacji dotyczy to także sytuacji, w której formalnie nie doszło jeszcze do unieważnienia małżeństwa, czyli sytuacji, w której jedna ze stron prowadzi proces o stwierdzenie nieważności jej poprzedniego małżeństwa, a nie został wydany jeszcze dekret wykonawczy stwierdzający, że małżeństwo zostało nieważnie zawarte.
4. Różnica religii:
   Małżeństwo pomiędzy osobami, z których jedna jest ochrzczona, a druga nie, wymaga specjalnej dyspensy. W przypadku jej uzyskania, strona katolicka zobowiązuje się do zachowania swojej wiary oraz wychowania potomstwa w duchu katolickim. Małżeństwo bez takiej dyspensy lub zezwolenia w przypadku różnicy wyznania będzie zatem zawarte nieważnie.
5. Przeszkoda święceń:
   Osoby, które przyjęły święcenia kapłańskie, nie mogą zawrzeć małżeństwa bez uprzedniego uzyskania dyspensy od Stolicy Apostolskiej, ponieważ są zobowiązane do celibatu. Przeszkoda ta dotyczy zarówno diakonów i prezbiterów, jak i biskupów.
6. Przeszkoda ślubu:
   Osoby, które złożyły publiczne śluby czystości w instytutach zakonnych, nie mogą zawrzeć małżeństwa bez uprzedniego zwolnienia z tych ślubów. Wyjątkiem jest tutaj ślub złożony na określony czas, np. na rok, gdzie po upływie tego czasu przeszkoda ustaje.
7. Uprowadzenie:
   Nie może być ważnie zawarte małżeństwo pomiędzy mężczyzną i kobietą uprowadzoną lub choćby przetrzymywaną z zamiarem zawarcia z nią małżeństwa, chyba że później kobieta uwolniona od porywacza oraz znajdując się w miejscu bezpiecznym i wolnym, sama, z własnej woli, wybierze to małżeństwo.
8. Przeszkoda występku:
   Jeśli ktoś zadaje śmierć współmałżonkowi osoby, którą chce poślubić lub zabija własnego małżonka, to usiłowanie zawarcia takiego małżeństwa będzie nieważne. Przeszkoda ta obejmuje również współudział w zbrodni zarówno fizyczny, jak i moralny.
9. Przeszkoda pokrewieństwa:
   Obowiązują podobne zasady jak w prawie cywilnym. Małżeństwo pomiędzy krewnymi w pierwszym stopniu linii prostej jest zawsze nieważne. W linii bocznej – nieważne jest małżeństwo aż do czwartego stopnia włącznie. Przeszkoda ta ma chronić przyszłe potomstwo.
10. Przeszkoda pokrewieństwa prawnego:
    Przeszkoda ta powstaje z prawnej adopcji. Obejmuje: adoptującego i adoptowanego, krewnych wstępnych adoptującego i adoptowanego, adoptującego i krewnych zstępnych adoptowanego, krewnych wstępnych adoptującego i krewnych zstępnych adoptowanego, a linii bocznej również jej drugi stopień – rodzeństwo prawne (adoptowany i dzieci adoptowanego).
11. Przeszkoda powinowactwa:
    Małżeństwo z powinowatymi w linii prostej jest zabronione. Oznacza to, że nie można zawrzeć małżeństwa z teściem, teściową, pasierbem czy pasierbicą. Przeszkoda ta chroni integralność relacji rodzinnych.
12. Przeszkoda przyzwoitości publicznej:
    Przeszkoda przyzwoitości publicznej ma charakter ochronny wobec norm społecznych. Przeszkoda ta powstaje w wyniku nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego, a także w przypadku notorycznego lub publicznego nieformalnego związku (konkubinat). Zgodnie z kan. 1093 KPK powoduje ona nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną a krewnymi kobiety, i odwrotnie.

Dyspensa od przeszkód

Kościół katolicki, kierując się zasadą miłosierdzia i indywidualnym rozeznaniem, dopuszcza możliwość udzielenia dyspensy od niektórych przeszkód. Dyspensa, czyli rozluźnienie ustawy czysto kościelnej w poszczególnym przypadku, może zostać udzielona przez tych, którzy m.in. posiadają władzę wykonawczą w granicach ich właściwości. Jest to więc akt łaski udzielany przez kompetentną władzę kościelną. Dotyczy to zwłaszcza przeszkód takich jak pokrewieństwo w linii bocznej, powinowactwa w dalszych stopniach czy różnicy religii. Nie udziela się nigdy dyspensy od przeszkody pokrewieństwa w linii prostej oraz w drugim stopniu linii bocznej. Dyspensowanie od niektórych przeszkód, np. przeszkody święceń, wieczystego ślubu publicznego czystości, złożonego w instytucie zakonnym na prawie papieskim, czy przeszkody występku zarezerwowane jest Stolicy Apostolskiej.

Pokrewieństwo i powinowactwo – czy istnieje więc jakieś wyjście?

Pokrewieństwo

Zakazy:

• Linia prosta: Małżeństwo nie może być zawarte pomiędzy osobami spokrewnionymi w tej linii (np. ojciec i córka).
• Linia boczna: Zakaz obowiązuje do czwartego stopnia włącznie, co obejmuje np. kuzynostwo pierwszego stopnia.

Możliwość dyspensy:

• Dotyczy jedynie czwartego stopnia linii bocznej – dyspensa może być udzielona, jeśli okoliczności są uzasadnione i nie naruszają prawa bożego.

Powinowactwo

Zakazy:

• W każdym stopniu linii prostej: np. małżeństwo pomiędzy teściem a synową nie może być zawarte.

Możliwość dyspensy:

• W linii bocznej – zazwyczaj decyzję podejmuje ordynariusz miejsca.

Procedura uzyskania dyspensy - jak wygląda procedura uzyskania dyspensy?

1. Złożenie prośby:
   Para, która zamierza zawrzeć małżeństwo mimo istniejącej przeszkody, musi złożyć stosowną prośbę o dyspensę (zazwyczaj do kurii diecezjalnej).
2. Rozważenie okoliczności:
   Kuria, po konsultacji z proboszczem, świadkami oraz narzeczonymi, ocenia, czy przeszkoda ta powstaje z przyczyn, które można rozwiązać bez szkody dla dobra sakramentu.
3. Wydanie dyspensy:
   Jeśli biskup diecezjalny uzna, że nie istnieją poważne przeciwwskazania, wyda dyspensę, którą przekazuje do parafii, w której ma dojść do złożenia przysięgi małżeńskiej.

Dowiedz się więcej na temat:

Kim jest adwokat kościelny?

W czym może mi pomóc adwokat kościelny?

Dlaczego nie istnieje rozwód kościelny?

Ile trwa stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego i jaki jest przebieg procesu kościelnego?

Unieważnienie małżeństwa po latach? Jak wygląda?