Protokół przedślubny - czym jest i w jakim celu się go spisuje

W Kościele katolickim obowiązuje procedura sporządzenia protokołu przedślubnego. Jest to konieczny element przygotowań do zawarcia związku małżeńskiego. „Egzamin narzeczonych” budzi wiele kontrowersji, ponieważ zawiera pytania nie tylko dotyczące wiary, ale również pytania bardzo osobiste dotyczące sfery intymnej. Nie chodzi w nim o to, aby narzeczonym utrudniać zawarcie związku małżeńskiego, ale o to, aby zawarli ważny, trwały i pełen miłości związek.

 

Co to jest protokół przedślubny

Zgodnie z kan. 1058 Kodeksu Prawa Kanonicznego, małżeństwo mogą zawrzeć wszyscy, którym prawo tego nie zabrania. Jednak w dalszych kanonach czytamy: „Przed zawarciem małżeństwa należy się upewnić, że nic nie stoi na przeszkodzie do jego ważnego i godziwego zawarcia”. Aby dobrze wypełnić to zadanie, spisuje się protokół przedślubny. Od 1 czerwca 2020 r. w Kościele katolickim na terenie Polski zaczął obowiązywać „Dekret ogólny Konferencji Episkopatu Polski o przeprowadzaniu rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa kanonicznego”, który wprowadził nowe wytyczne dotyczące przeprowadzania rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa. 

Więcej na temat dekretu można przeczytać w naszych artykułach napisanych przez dr. Adama Bartczaka:

• Nowe przepisy o kanonicznym przygotowaniu do małżeństwa część 1
• Nowe przepisy o kanonicznym przygotowaniu do małżeństwa część 2

Celem takiego „egzaminu przedślubnego narzeczonych” jest rozeznanie ich sytuacji prawnej i upewnienie się o należytym przygotowaniu do zawarcia małżeństwa. W szczególności duszpasterz winien wykluczyć istnienie przeszkód zrywających, a gdyby takie zachodziły, winien w imieniu narzeczonych wystąpić do właściwej władzy kościelnej o udzielenie dyspensy. Może się jednak zdarzyć, że udzielenie dyspensy nie jest możliwe.

Należy także podjąć odpowiednie starania, w celu upewnienia się, że nupturienci (zgodnie z prawem kanonicznym oraz rodzinnym, są to osoby mające zawrzeć związek małżeński) mają właściwą intencję zawarcia małżeństwa. Właściwą, czyli zgodną z Bożym zamysłem i ustanowieniem, a konsens małżeński (tj. zgoda małżeńska - akt woli, mocą którego mężczyzna i kobieta ustanawiają małżeństwo) będzie wolny od wad. 

Podczas spisywania protokołu małżeńskiego, powinno się również stwierdzić, czy nupturienci nie są objęci innymi zakazami zawierania małżeństwa oraz czy duchowny, który ma asystować przy zawarciu małżeństwa, posiada odpowiednie uprawnienia. Trzeba również wypełnić wszystkie dokumenty, zawiązane  ze skutkami cywilnymi małżeństwa kanonicznego.

 

Jak wygląda sporządzanie protokołu przedślubnego

Narzeczeni, którzy chcą przystąpić do sakramentu małżeństwa, powinni pojawić się w kancelarii parafialnej nie później niż 3 miesiące przed ślubem. Nie oznacza to jednak, że jest to ostateczny termin spisywania protokołu przedślubnego – to nieprzekraczalny moment na rozpoczęcie przygotowań bezpośrednich, czyli kompletowania ślubnych formalności. Zazwyczaj protokół przedmałżeński jest spisywany około 2-3 miesiące przed ślubem.

„Egzamin” narzeczonych odbywa się  najczęściej j podczas drugiego spotkania z księdzem. Pierwsza rozmowa jest okazją do wyznaczenia daty i godziny ślubu, ustalenia wymaganych dokumentów oraz umówienia się na spisanie protokołu przedmałżeńskiego. 

Spotkanie powinno rozpocząć się propozycją wspólnej modlitwy kapłana i narzeczonych. ​Po swobodnej rozmowie z narzeczonymi duszpasterz zadaje pytania każdemu z nich osobno, przynajmniej w tych kwestiach, które nie są tylko zwykłym pozyskaniem danych personalnych. Wymóg odseparowania nupturientów podyktowany jest troską i ochroną przed dopuszczeniem do zawarcia nieważnego związku małżeńskiego. Przed rozpoczęciem zadawania pytań przewidzianych w protokole, duszpasterz odbiera od narzeczonych przysięgę mówienia prawdy. Przysięga ta ma na celu podkreślenie doniosłości badania kanonicznego nupturientów w kontekście ważności małżeństwa, zaakcentowanie odpowiedzialności i wzmocnienie wiarygodności narzeczonych odpowiadających na pytania duszpasterza.

 

Dokumenty potrzebne przy spisywaniu protokołu przedślubnego

Na „egzamin” narzeczonych należy wziąć ze sobą następujące dokumenty:

• dowód osobisty
• świadectwo chrztu (metryka chrztu) – potwierdza przyjęcie sakramentu chrztu, uzyskanie statusu wiernego w Kościele oraz przede wszystkim stwierdza stan wolny osoby. Powinno być wystawione nie wcześniej niż sześć miesięcy przed zgłoszeniem się nupturientów do duszpasterza. W tym dokumencie będzie zawarta informacja o braku wzmianki o zawartym małżeństwie lub/i adnotację o prawomocnym stwierdzeniu nieważności lub rozwiązaniu wcześniej zawartego małżeństwa
• świadectwo bierzmowania, 
• zaświadczenie o ukończeniu katechez przedmałżeńskich,
• zaświadczenie o odbyciu spotkań w poradni życia rodzinnego,
• ewentualnie zaświadczenie o ukończeniu dodatkowych katechez, odbycia dnia skupienia (zależy od diecezji),
• ostatnie świadectwo szkolne z oceną z religii,
• zaświadczenie o wygłoszonych zapowiedziach przedślubnych lub dyspensy od nich
• reskrypty -  są to dokumenty, które wydaje organ wykonawczy władzy kościelnej. W przypadku zaistnienia przeszkód małżeńskich lub odstępstwa od zwyczajnej formy zawarcia małżeństwa, do odpowiedniej władzy kościelnej, przesyłana jest prośba o udzielenie dyspensy. Dokumentem potwierdzającym jej udzielenie jest reskrypt, który musi zostać dołączony do dokumentacji.
• zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa z Urzędu Stanu Cywilnego, wydane zgodnie z obowiązującymi przepisami bądź odpis aktu małżeństwa cywilnego, jeśli nupturienci pozostają ze sobą w związku cywilnym.
  
  

W jakim celu spisuje się protokół przedślubny

Jak już wcześniej było wspomniane głównym celem spisania protokołu przedślubnego jest ochrona przed małżeństwami zawieranymi nieważnie. Pomimo że przed spisywaniem protokołu nupturienci składają przysięgę, wzywając Boga na świadka, że na zadane pytania w sprawie małżeństwa będą odpowiadali zgodnie z prawdą, to dla niektórych, może to być tylko fikcja. Jeśli jeden z małżonków świadomie zataja prawdę, kłamie w istotnych kwestiach, to może się okazać, że takie małżeństwo zostanie zawarte nieważnie. Są to:

• podejrzenia defektów konsensu małżeńskiego w postaci symulacji  (kiedy jedna lub obie strony pozornie zgadzają się w sprawach związanych z małżeństwem)
• podstępnego wprowadzenia w błąd 
• poważnego braku rozeznania oceniającego oraz niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich.

 

Pytania zawarte w „egzaminie” dla narzeczonych

Pytania zawarte w protokole przedślubnym są dość szczegółowe. Dotykają wielu kwestii warunkujących możliwość zawarcia małżeństwa kanonicznego, a także te związane z dotychczasowym życiem narzeczonych. Rozmowa,  którą  podejmuje kapłan z nupturientami, nie powinna być czynnością biurokratyczną, polegającą  na zadawaniu rutynowych pytań i wypełnianiu tabelek w protokole. Ma stanowić okazję do przeprowadzenia rozmowy kanoniczno-duszpasterskiej, podczas  której  kapłan  z  delikatnością  będzie  pytał narzeczonych o sprawy często bardzo intymne, który swoją wrażliwością zachęci strony do szczerych wypowiedzi. 

Kapłan, by móc dogłębnie zweryfikować prawdziwość konsensu (tj. zgodnego stanowiska narzeczonych), powinien zatroszczyć się o prawdziwy dialog z narzeczonymi, stworzyć przestrzeń do swobodnej rozmowy, która będzie sprzyjać szczerości i otwartości oraz zostanie  przeprowadzona  bez  pośpiechu. Duszpasterz  musi  stawiać jasne, konkretne  i dokładne  pytania, by były one  zrozumiałe dla nupturientów. Jest to przejaw chęci jak najdokładniejszego zweryfikowania, czy małżeństwo będzie zawarte ważnie. Już na samym początku narzeczeni składają przysięgę, że będą na nie odpowiadać szczerze. Jednak czasami z obawy przed zaprotokołowaniem odpowiedzi dotyczących na przykład wspólnego mieszkania przed ślubem, uzależnień, zobowiązań finansowych, odpowiedzi te mocno mijają się z prawdą. Kłamstwo nigdy nie jest dobrym rozwiązaniem. Powoduje skutki nie tylko moralne w postaci grzechu, ale również może stać się podstawą do stwierdzenia nieważności zawieranego małżeństwa z tytułu wprowadzenia w błąd lub podstępu. 

Aby wykluczyć niebezpieczeństwo podstępnego wprowadzenia w błąd (kan. 1098), duszpasterz winien zapytać każdego z narzeczonych osobno, czy któreś z nich nie tai przed drugim czegoś, co mogłoby w przyszłości zakłócić w sposób poważny wspólnotę życia małżeńskiego. Dotyczyć może to np. świadomego zatajenia bezpłodności lub innych poważnych chorób, zwłaszcza zakaźnych i dziedzicznych, a także schorzeń psychicznych lub nałogów, wprowadzenia w błąd odnośnie do ojcostwa poczętego dziecka, ukrycia posiadania pozamałżeńskiego potomstwa, zatajenia popełnienia poważnego przestępstwa czy też innych poważnych obciążeń natury moralnej lub finansowej będących konsekwencją dotychczasowego życia. 

Gdyby podczas rozmowy duszpasterskiej wyszło na jaw, iż któreś z narzeczonych nie jest świadome tego typu faktów, należy przerwać spisywanie protokołu i dać nupturientom możliwość wyjaśnienia sobie tych kwestii, a po upływie stosownego czasu (co najmniej kilku dni) można powrócić do przygotowania do małżeństwa, o ile nupturienci nadal będą pragnęli je zawrzeć. O wszystkich tych okolicznościach należy uczynić adnotację w protokole. Rozmowa kanoniczno-duszpasterska z racji na intymny charakter poruszanych zagadnień, zasługuje na szczególną dyskrecję i kulturę przeprowadzenia. Duszpasterzowi nie wolno upubliczniać informacji, które posiada z tej rozmowy. Nie jest więc możliwe otrzymanie kopii protokołu.

 

Znaczenie protokołu przedślubnego w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Ważnym zadaniem duszpasterza jest weryfikacja autentyczności konsensu małżeńskiego (tj. zgody małżeńskiej), jaki mają wyrazić nupturienci podczas zawierania małżeństwa. Podczas rozmowy duszpasterskiej winien on zatem upewnić się, że oboje narzeczeni chcą zawrzeć małżeństwo prawdziwe, zgodnie z zamysłem Bożym.  Narzeczeni powinni pragnąć zaangażowania przez nieodwołalną zgodę małżeńską całego życia w nierozerwalnej miłości i bezwarunkowej wierności. Ważne jest także to, aby byli gotowi do zrodzenia oraz wychowania potomstwa. Zadaniem duchownego jest upewnienie się, że nie stoi ku temu na przeszkodzie niezdolność psychiczna, błąd, podstęp, symulacja, przymus czy uzależnianie zawarcia małżeństwa od jakiegoś warunku.

Jeśli po ślubie któraś ze stron chciałaby wnieść skargę powodową o stwierdzenie nieważności małżeństwa, to protokół jest podstawą, która mogłaby na to pozwolić. Przykładem może być sytuacja, w której okazałoby się, że przyszły małżonek zataił istotne fakty z życia. Protokół chroni więc osobę, która w tej sytuacji byłaby pokrzywdzona – stanowi dowód w procesie przed sądem kościelnym.

Protokół kanonicznego badania narzeczonych, jako dokument kościelny, jest bardzo ważny w kontekście procesu o nieważność małżeństwa. Stanowi on bowiem wynik rozeznania, jakie przeprowadza duszpasterz, mający prawo do asystowania przy zawieraniu małżeństwa. Poprzez ten dokument staje się jasna sytuacja nupturientów przed zawarciem małżeństwa.

 

Jeśli mają Państwa pytania lub wątpliwości dotyczące protokołu przedślubnego, zapraszamy do kontaktu z Adwokatami Kościelnymi Kancelarii Salomon.

 

Praca została napisana na podstawie: „Dekret ogólny Konferencji Episkopatu Polski o przeprowadzaniu rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa kanonicznego”, który wszedł w życie z dniem 1 czerwca 2020 roku.