Osobowość schizoidalna a nieważność małżeństwa

Zawierając związek małżeński, ślubujemy partnerowi: miłość, wierność i uczciwość małżeńską. Tym samym tworzy się między nami system wielu zobowiązań. Od tego momentu jesteśmy winni małżonkowi szacunek, miłość, troskę i dążenie do wspólnego dobra. Zaczyna nas również oplatać sieć wzajemnych powiązań i przyzwyczajeń, organizująca strukturę małżeńskiego związku. 

Zdarza się jednak, że mimo tego, iż nupturienci wchodzący w związek małżeński nie są związani żadną przeszkodą i wykazują się dobrą wolą, to jednak nie są zdolni do wypełnienia obowiązków małżeńskich w pełnym znaczeniu. Jednym z takich przypadków, jest sytuacja, w której jeden z małżonków charakteryzuje się zaburzeniami osobowości, w tym osobowością schizoidalną.

 

Niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej

W myśl Konstytucji duszpasterskiej o Kościele małżeństwo jest wspólnotą życia i miłości, aktem osobowym, przez który małżonkowie wzajemnie się sobie oddają i przyjmują. Jest to odnowiona definicja, która nie pomija w żaden sposób celu, jakim jest zrodzenie i wychowanie potomstwa, ale kładzie duży nacisk na inne aspekty tego przymierza.

Prawodawca w Kodeksie Prawa Kanonicznego w kanonach 1083–1094 wymienia tzw. przeszkody zrywające małżeństwo (jak przeszkoda wieku, trwającego węzła małżeńskiego, pokrewieństwo, różne wyznanie religijne, przyjęte święcenia kapłańskie itp.). 

Ten artykuł traktuje natomiast o przyczynie nieważności małżeństwa w zakresie konkretnego defektu samej zgody małżeńskiej. Mowa tu o sytuacjach, gdzie pomimo braku wystąpienia przeszkód zrywających, dana osoba nie jest w stanie wyrazić ważnej zgody małżeńskiej.

Kodeks Prawa Kanonicznego wylicza następujące wady zgody małżeńskiej: 

• brak wystarczającego używania rozumu, 
• niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich spowodowaną przyczynami natury psychicznej, 
• istnienie poważnego braku rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych, 
• błąd co do osoby (w niektórych sytuacjach również: błąd co do istotnego przymiotu osoby), 
• podstęp, 
• symulację, czyli wykluczenie jakiegoś istotnego przymiotu lub dobra małżeństwa: nierozerwalności, jedności, zrodzenia i wychowania dzieci, 
• zawieranie małżeństwa pod warunkiem, 
• bojaźń,
• przymus.

W praktyce sądów kościelnych jednym z najczęściej występujących tytułów zaskarżenia ważności małżeństwa jest właśnie niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej. 

Określenie to wzbudza czasem kontrowersje, wiele bowiem osób odczytuje taki tytuł jako odwołanie do występowania chorób psychicznych. Zaznaczmy, że mowa tu o zaburzeniach natury psychicznej - nie o chorobach psychicznych - które wpływają na zdolność do podjęcia zobowiązań małżeńskich. Przykładem tego typu zaburzenia jest osobowość schizoidalna, o której będziemy pisać w dalszej części artykułu.

Zgodnie z kan. 1095 n. 3 Kodeksu Prawa Kanonicznego, niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich.

Jeżeli zawarliśmy małżeństwo z osobą charakteryzującą się wyraźnymi zaburzeniami osobowości, nasz związek może zostać uznany za nieważny, ponieważ taki partner nie jest w stanie realizować większości istotnych obowiązków małżeńskich. Jak rozpoznać zaburzenia osobowości u partnera? Czym charakteryzuje się osobowość schizoidalna i dlaczego jej stwierdzenie może być podstawą do tzw. "unieważnienia małżeństwa"

 

Osobowość schizoidalna – jedna z przyczyn prowadzących do stwierdzenia nieważności małżeństwa

Mianem zaburzenia osobowości określamy trwały wzorzec zachowania, postępowania oraz odczuwania, a także interpretowania i rozpoznawania emocji. Kluczowe jest, iż wzorzec ten wyraźnie różni się od powszechnych, oczekiwanych norm lub istniejących konwencji społecznych danego kręgu kulturowego. W dodatku, taki stan utrzymuje się przez większość czasu, utrudniając funkcjonowanie danej osoby i w ogromnym stopniu wpływając na jakość jej relacji z innymi ludźmi.

 

Jakie są objawy osobowości schizoidalnej?

Przykładem zaburzenia osobowości, cechującym się tendencją do izolowania się, niewytwarzania silnych związków międzyludzkich oraz unikania kontaktów emocjonalnych i społecznych, jest   schizoidia.  Cechą charakterystyczną osób z osobowością schizoidalną jest brak syntonii, czyli cechy osobowości, która umożliwia współprzeżywanie, współodczuwanie (empatię) z innymi ludźmi. 

Objawy wskazujące na osobowość schizoidalną dziecka najczęściej zaczynają się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania.  Jest to stosunkowo rzadkie schorzenie w porównaniu do innych zaburzeń osobowości (obejmuje mniej niż 1% populacji) i jest słabo zbadanym zaburzeniem. 

Stąd, stwierdzenie występowania osobowości schizoidalnej w młodym wieku jest trudne. Oryginalność poglądów, samotnictwo, brak bliskich przyjaciół bywają interpretowane jako cechy osób ambitnych, skupionych na swoich obowiązkach – a więc właściwie rozpatrywane jako zalety. 

 

Niemożność podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich przez osobę schizoidalną 

Niezdolność psychiczna do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich w wielu przypadkach daje się zaobserwować dopiero po ślubie. Dotyczy to także małżeństwa z osobą schizoidalną. Wcześniejsze kontakty między narzeczonymi mogą nie być wystarczające, by zauważyć jakiekolwiek niepokojące objawy.

Jeśli jednak dłuższy okres przebywania z osobą zaburzoną: dzielenie z nią obowiązków, relacji intymnych, pokazuje brak zaangażowania jednej ze stron, może się okazać, że strona ta nie jest zdolna do wypełnienia celu związku małżeńskiego, polegającego na wspólnym realizowaniu przymiotów małżeńskich tj. jedności, nierozerwalności i działania dla dobra małżonków oraz dobra potomstwa. 

 

Życie z osobą schizoidalną. Dlaczego osobowość schizoidalna jest jedną z przyczyn stwierdzenia nieważności małżeństwa?

Ludzie z osobowością schizoidalną mają nikłe możliwości nawiązania bezpośrednich kontaktów uczuciowych z innymi. W okolicznościach sprawiających im trudności obierają bierną postawę, nie reagując na jawne prowokacje. Mogą nawet doznawać trwających od kilku minut do kilku godzin epizodów psychotycznych. Żyją w izolacji psychicznej, w swoim świecie przeżyć wewnętrznych. 

Można powiedzieć, że poglądy czy oceny innych nie są dla nich obowiązujące – myślą po swojemu, a ich wypowiedzi mają bardzo ogólny, teoretyczny charakter. Nie będzie to raczej wyznanie nacechowane emocjami ani dotyczące związków z innymi ludźmi. Osoby schizoidalne często robią wrażenie ludzi tajemniczych i dziwacznych. 

Interesującą cechą zaburzenia osobowości typu schizoidalnego jest próba przejęcia kontroli nad istniejącymi warunkami - osoba zaburzona stara się utrzymywać dystans w kontaktach z innymi ludźmi, zachować przewagę nad sytuacją, w jakiej się znalazła. Jeśli nie jest to możliwe, obiera inną drogę: osoba schizoidalna wycofuje się z wszelkich relacji, włączając w to relacje rodzinne (jak choćby opieka nad dziećmi, zainteresowanie kwestiami seksualności).

Osoby z tym zaburzeniem objawiają rzadkie doświadczenie silnych emocji takich jak gniew i radość, jak również nie potrafią ich wyrazić, są obojętne wobec pochwał i krytyki ze stron innych osób. Cechuje je tzw. sztywny afekt, czyli skłonność do odosobnienia się. Partner z osobowością schizoidalną nie jest w stanie nawiązać głębokiej więzi z drugą osobą. Człowiek taki żyje w swoim własnym świecie. Jego uwagę pochłaniają jego problemy, nie interesują go potrzeby osób teoretycznie mu bliskich. 

Istotą poczucia komfortu (tak fizycznego, jak i psychicznego) osobowości schizoidalnej jest:

• samotnictwo, 
• samoizolacja, 
• związane z samoizolację mniejsze oddziaływanie jakichkolwiek stresorów, przymusu relacji czy komunikacji, 
• ograniczanie do minimum oczekiwań czy wymogów.

Kontakt z drugim człowiekiem jest zwykle powierzchowny, rutynowy, jeśli to możliwe - obiera służbową formę. Oczywiste więc jest, iż osoba z tego typu zaburzeniami unika jakiegokolwiek zaangażowania w relacjach z ludźmi, tak z partnerem, jak z własnymi dziećmi.

 

Osobowość schizoidalna widziana oczyma adwokatów kościelnych

Nie wystarczy znać istotę związku małżeńskiego, zdawać sobie sprawę z praw i obowiązków oraz chcieć zawiązać wspólnotę życia. Warunkiem koniecznym jest, aby osoba składająca przysięgę małżeńską posiadała takie przymioty psychiczne, które dają możliwość wypełniania podjętych zobowiązań. 

Dlatego ustalenie przyczyn natury psychicznej jest kluczowe dla zrozumienia ich wpływu na decyzje podejmowane przez człowieka. Sam fakt zrozumienia istoty sytuacji nie jest bowiem równy zdolności człowieka do podjęcia obowiązków małżeńskich. Jeśli zaś chodzi o przyczyny niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, mówi się tu tylko i wyłącznie o poważnej patologii psychicznej. Taki stan musi mieć podłoże psychiczne możliwe do zdiagnozowania i dlatego w procesie kanonicznym ocenę wydaje powołany przez sąd psycholog (lub psychiatra).

Wobec powyższego: nie można zawrzeć ważnego małżeństwa kościelnego – które ze swej istoty jest międzyosobową relacją – osoba, która absolutnie nie jest zdolna wejść w taką relację ze swym współmałżonkiem. Osoby schizoidalne nie potrafią nawiązać międzyosobowej relacji polegającej na dawaniu siebie i przyjmowaniu. 

Praktyka sądowa pokazuje, że pojęcie przyczyn natury psychicznej nieważności małżeństwa jest nadal tematem, który budzi kontrowersje. Jednak często, gdy małżonkowie osób z osobowością schizoidalną wnoszą skargę o stwierdzenie nieważności małżeństwa, a sędziowie przychylają się do ich wniosku. 

W takim przypadku jednak niezastąpionym wsparciem jest adwokat kościelny, który pomaga zarówno w kwestiach prawnych, jak i równie często – psychologicznych. Zapraszamy do kontaktu: Kancelaria SALOMON.