Małżonek uzależniony od gier hazardowych - czy istnieją podstawy do stwierdzenia nieważności małżeństwa?

Zgoda małżeńska to akt woli, przez który kobieta i mężczyzna zawierają nieodwracalne przymierze, wzajemnie się sobie oddając i siebie  przyjmując. By ważnie wyrazić zgodę małżeńską, nupturienci muszą być zdolni do jej wyrażenia zgodnie z prawem. Stąd może się zdarzyć, że wyrażenie zgody jest nieważne. Okoliczności, które wpływają na ważność zgody, mają istotne znaczenie przy stwierdzaniu przez sąd kościelny nieważności małżeństwa. Warunki mające wpływ na rozum lub wolę, sprawiają, że może być ona niewystarczająca, aby uznać ją za ważną z punktu widzenia prawa.

 

Jedną z wad zgody małżeńskiej jest psychiczna niezdolność do przyjęcia istotnych obowiązków małżeńskich. Podstawową zasadą, wynikająca z prawa naturalnego jest to, że nikt nie może się zobowiązać do czegoś, czego nie jest w stanie wypełnić. Jeśli w stosunku do osoby jest istotnie pewność, że nie jest ona w stanie wypełnić obowiązków małżeńskich, nie powinna być dopuszczona do małżeństwa.

 

Każde anomalie psychiczne mogą być przyczynami niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich. Należy jednak podkreślić, że zaburzenia psychiczne nie sprawiają, że z mocy samego prawa osoba jest niezdolna do zawarcia małżeństwa. Choroba psychiczna lub zaburzenia osobowości nupturienta nie sprawiają automatycznie, że małżeństwo zostało nieważnie zawarte. Dzieje się tak tylko wtedy, gdy mają one autentyczny wpływ na wypełnianie obowiązków małżeńskich.

 

Stwierdzenie nieważności małżeństwa, gdy małżonek jest nałogowym hazardzistą

Bez wątpienia uzależnienie od hazardu ma znaczny wpływ na zdolność podejmowania decyzji przez osobę uzależnioną. Hazard z pozoru wydaje się niewinną rozrywką, rozpoczynającą się od drobnych sum. Może przyjąć różne formy, loterii, zakładów sportowych, gier liczbowych czy gry na automatach. Uzależnienie może się rozpocząć z różnych powodów, może to być nuda czy chęć poczucia adrenaliny. Zdaniem specjalistów hazardzista zaczyna przekładać grę na inne sfery życia. Zaczyna ona być sposobem na radzenie sobie z problemami. Hazardzista przejawia zaburzenia w logicznym myśleniu, gra staje się głównym celem życia.

 

Zgodnie z definicją Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji chorób i Problemów zdrowotnych ICD- 10, hazard to nienormalne zachowanie bądź utrata kontroli nad popędami i zaliczone jest to zaburzeń behawioralnych. Specjaliści zwracają też uwagę na to, że jest to choroba ukryta, jej symptomy są niewidoczne, nie ma ona objawów fizycznych, które występują przy uzależnieniu od narkotyków czy papierosów.

 

W tym momencie należy się odnieść do definicji małżeństwa i jednego z jej celów, a więc dobra małżonków. Jeśli jeden z małżonków wyklucza jego cel lub nie jest w stanie go realizować, to zawiera małżeństwo w sposób nieważny. W literaturze z zakresu prawa kanonicznego wyróżnia się cztery przymioty, którymi powinna się cechować niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich. Wymienia się:

1. Ciężkość — zaburzenie musi być na tyle poważne, żeby powodowało całkowitą niezdolność osoby do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich.
2. Uprzedniość — jest to bardzo istotna kwestia w procesach o stwierdzenie nieważność małżeństwa. Zdarza się, że podczas przesłuchania wychodzi na jaw, iż uzależnienie od hazardu pojawiło się po zawarciu małżeństwa. Niezdolność, aby wywoływała skutek prawny, musi występować w momencie zawierania małżeństwa. Zrozumiałe jest, że objawy uzależnienia nie muszą się przedstawiać wyraźnie, często osoby uzależnione ukrywają swoje nałogi, wstydzą się ich. Często osoby uzależnione od hazardu są kryte przez rodziny, które bagatelizują problem lub uważają go za wstydliwy. Przez co, osoba chcąca zawrzeć małżeństwo z uzależnionym, nie jest w stanie dobrze poznać swojego przyszłego małżonka (mimo usilnych starań). Logiczne jest to, że niezdolność do zawarcia małżeństwa spowodowana uzależnieniem od hazardu nie powstaje w sposób nagły i niespodziewany w momencie wyrażania zgody małżeńskiej. Musi ona istnieć wcześniej. Część kanonistów uważa, że niezdolnością uprzednią może być też taka, która ujawniła się zaraz po ślubie, ale jej przyczyny istniały, gdy nupturient wyrażał zgodę małżeńską.
3. Trwałość — by stwierdzić nieważność małżeństwa, niezdolność nie musi być trwała. Wystarczy, by uzależnienie od hazardu miało wpływ na nupturienta w chwili wyrażenia zgody.
4. Absolutność — oznacza, że niezależnie od partnera, osoba w taki sam sposób jest niezdolna do wyrażania zgody małżeńskiej i funkcjonowania w małżeństwie.

 

Opinia biegłego w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa

By jednoznacznie stwierdzić uzależnienie od hazardu strony procesu o stwierdzenie nieważność małżeństwa, koniecznie jest w procesie powołanie biegłego z zakresu psychiatrii i psychologii. Kan 1680 Kodeksu Prawa Kanonicznego nakazuje powołanie biegłego w sprawach prowadzonych z zakresu impotencji lub braku zgody małżeńskiej spowodowanej chorobą umysłową. Biegły ma pomóc sędziemu i dostarczyć mu konkretnych ustaleń i oceny stanu rzeczy. Sama opinia biegłego jednak nie jest jednoznaczna z wyrokiem. Jest to istotny środek dowodowy, którego oceną zajmuje się sąd.

 

Osoba uzależniona od gier hazardowych, nawet jeśli ma świadomość czym jest małżeństwo, nie jest w stanie wystarczająco się do niego zobowiązać. Nawet dobrowolna decyzja nie jest w pełni ważna, ponieważ hazardzista nie jest zdolny do jej wykonania. Stopień niezdolność nupturienta powinien być mierzony na podstawie wpływu, jaki wywiera na niego uzależnienie.

 

Dla hazardzisty wszystko, co grą nie jest, sprowadzone jest na dalszy plan. Małżeństwo nie może jednak być przez człowieka sprowadzane na dalszy plan życia. Daje to możliwość, by podstawą prawną stwierdzenia nieważność małżeństwa, był brak rozeznania co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich. Jest możliwe, by ktoś zdawał sobie sprawę z natury małżeństwa, jednak stawianie na pierwszym miejscu gier hazardowych, wyklucza rozeznanie co do powagi i wartości praw oraz obowiązków małżeńskich. Osoba uzależniona od hazardu jest niezdolna poświęcić się czemuś innemu niż hazard, dlatego nie jest też możliwe, by poświęciła się dla drugiej osoby w małżeństwie.

 

Jeśli hazard jest uprzedni, ciężki i powracający, a jego źródła możemy doszukiwać się w psychice nupturienta, możemy mówić o niezdolność do zawarcia małżeństwa.

 

Czy istnieją podstawy do stwierdzenia nieważności małżeństwa przez hazard współmałżonka? 

Sądy kościelne przychylają się do próśb o stwierdzenie nieważności małżeństwa, gdy jedną ze stron jest osoba uzależniona od hazardu. Przykładem może być tu dekretu Trybunału Roty Nuncjatury Apostolskiej w Hiszpanii c. Panizo Orallo z 3 lutego 2000 r. W tej sprawie skargę powodową złożyła kobieta, która wykazała, że mimo iż dobrze w jej ocenie poznała przyszłego męża, nie była w stanie dostrzec jego uzależnia od hazardu. Mąż był uzależniony jeszcze przed ślubem. Małżonka dowiedziała się o problemach męża, gdy z ich wspólnych konta bankowych zaczęły znikać duże sumy pieniędzy.

Sprawa toczyła się na podstawie:

• błędu co do osoby lub podstępnego wprowadzenia w błąd (jak już wyżej wspomniano, hazardziści często ukrywają swój nałóg)
• z powodu poważnego braku rozeznania oceniającego i/lub niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich po obu stronach.

W I instancji sąd orzekł: nieważność małżeństwa z tytułu niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków po stronie mężczyzny. Trybunał apelacyjny nie sprzeciwił się wyrokowi Trybunału I instancji. Trybunał II instancji przedstawił trzy punkty, które uznał za decydujące przy dochodzeniu moralnej pewności w tej sprawie: uzależnienie od hazardu, istnienie ciężkiego uzależnienia w momencie wyrażania zgody oraz istnienie głębszego zaburzenia osobowości spowodowanej przez hazard.

 

Istotne jest tu, że w wyroku nie poruszono kwestii błędu co do osoby. Wynika to z tego, że nie możemy mówić o wprowadzeniu w błąd co do osoby i jej przymiotów, jeśli jesteśmy świadomi uzależnienia od hazardu partnera. Na wyrok trybunału miał wpływ także opinia biegłych psychologów, którzy określili stopień uzależnienia i jego uprzedniość (uzależnienie powstało przed zawarciem małżeństwa i trwało w chwili, gdy mężczyzna wyrażał zgodę małżeńską). Biegli ponadto wskazali na zaburzenia osobowości mężczyzny i możliwość występowania hazardu w stanie uśpionym przed zawarciem małżeństwa. Ma to związek z zaburzeniami jego osobowości i trudnościami w podejmowaniu zobowiązań, które grami nie są.

 

W sytuacji, gdy przypuszczają Państwo, że Wasze małżeństwo zostało nieważnie zawarte, zapraszamy do skorzystania z pomocy adwokatów kościelnych z Kancelarii Salomon.