Jak funkcjonuje i czym zajmuje się sąd kościelny?

Sądowa działalność Kościoła znana jest zasadniczo od początków działalności Kościoła. Oczywiście nie miała ona takiego kształtu jaki ma dzisiaj, ale istota się nie zmieniła. Istnienie i funkcjonowanie władzy sądowej wynika z naturalnego prawa człowieka do wymiaru sprawiedliwości. W Kościele władzy (ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) posiadają biskupi jako przełożeni wspólnot. Początkowo oni sami sprawowali władzę sądowniczą. Z czasem władzę tę delegowali innym osobom. W ten sposób powstawały trybunały kościelne, na których czele stał zawsze biskup. Kolejne prawodawstwa wpływały na kształt sądownictwa kościelnego, aż do czasów współczesnych. Jak obecnie funkcjonują sądy kościelne, na jakie kodeksy się powołują i jakimi sprawami zajmują się sądy biskupie i metropolitalne?

Czym jest sąd kościelny i jakimi sprawami się zajmuje?

Sądy kościelne funkcjonują w oparciu o prawodawstwo kościelne. Głównym aktem jest Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. Jedna z jego części (Księga VII) poświęcona jest w całości procesom. Trzeba jednak pamiętać, że sądy kościelne zajmują się kwestiami spornymi, które ściśle dotyczą spraw wspólnoty Kościoła i jego członków. Istnieje tym samym jasna granica pomiędzy porządkiem prawnym kościelnym i świeckim. Sądownictwo kościelne rozpoznaje zatem tylko te sprawy, które dotyczą rzeczy duchowych i z nimi związanych a także przekroczenie ustaw kościelnych, ustalanie winy i wymierzanie kar kościelnych. W praktyce jednak sądy kościelne w przeważającej większości zajmują się sprawami o stwierdzenie nieważności małżeństwa. W tym zakresie sądy kościelne funkcjonują także w oparciu o Instrukcję procesową Dignitas connubii z 2005 r.

Jak działają sądy kościelne?

Sądy kościelne, podobnie jak sądy świeckie, dzielą się na sądy pierwszej, drugiej i trzeciej instancji. Jednak działanie sądów kościelnych znacząco się różni od funkcjonowania sądów świeckich. Sądami kościelnymi pierwszej instancji są sądy biskupie, które znajdują się w każdej diecezji. Pierwszym sędzią w diecezji (przewodniczącym sądu) jest zawsze biskup diecezjalny. Może on wykonywać swoją władzę osobiście, choć prawo obliguje go do wyznaczenia swojego przedstawiciela – wikariusza sądowego (oficjała). W skład sądu kościelnego wchodzą także inne osoby, które każdorazowo powołuje biskup diecezjalny na poszczególne urzędy. Wśród nich są sędziowie, których zadaniem jest prowadzenie spraw, przesłuchań i wreszcie wydawanie wyroków.

Promotor sprawiedliwości pełni rolę podobną do prokuratora w sądach świeckich – w niektórych sytuacjach może wnosić sprawy do sądu z urzędu. Jednak w zdecydowanej większości przypadków sprawy w sądzie kościelnym rozpoczynają się od wniesienia skargi przez jedną ze stron. W sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa (także nieważności święceń) występuje obrońca węzła małżeńskiego, którego zadaniem jest obrona ważności małżeństwa.

Funkcję sądu apelacyjnego pełnią sądy metropolitalne. Do nich trafiają apelacje od wyroków sądów pierwszej instancji. Jeszcze do niedawna do sądów metropolitarnych trafiały odwołania od wszystkich pozytywnych wyroków w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa, jednakże po zmianach wprowadzonych przez papieża Franciszka w 2015 r. sąd metropolitarny rozpatruje ponownie sprawę tylko w przypadku wniesionej apelacji.

Szczególne miejsce w sądownictwie kościelnym zajmuje Trybunał Roty Rzymskiej z siedzibą w Rzymie. Jest on sądem apelacyjnym dla całego świata.

Zasadniczo dwa jednobrzmiące wyroki sądów kościelnych kończą proces.

Jak przebiega proces w sądzie kościelnym?

Proces w sądzie kościelnym różni się od procesu w sądzie świeckim, choć jednocześnie ma wiele podobieństw. Każdy proces rozpoczyna się od złożenia skargi powodowej (pozwu). Musi ona spełniać kryteria przewidziane prawem. W przeciwnym razie będzie oddalona.

Po ustaleniu formuły wątpliwości, czyli zakresu sprawy (potocznie zakresu o co toczy się spór), rozpoczyna się faza dowodowa. W jej trakcie gromadzi się dowody potrzebne do ustalenia stanu faktycznego: zeznania stron, zeznania świadków, opinie biegłych czy inne dokumenty. Strony oraz świadkowie wzywani są pojedynczo, nigdy nie spotykają się w trakcie procesu. W przypadku, gdy strony występują w procesie z adwokatem, to trzeba zaznaczyć, iż mogą oni uczestniczyć w przesłuchaniach stron i świadków. Po zebraniu materiałów dowodowych stronom przysługuje prawo do zapoznania się z nimi. Następnie jest czas na głosy obrończe. W procesach o nieważność małżeństwa uwagi przedstawia obrońca węzła. Następnie zapada wyrok. W zależności od procesu wydaje go albo sędzia jednoosobowy albo kolegium sędziowskie. Swoją decyzję opiera o materiał dowodowy zgromadzony w trakcie procesu. Dlatego tak ważne jest, by skrupulatnie przygotować się do sprawy – w zebraniu dowodów, które potwierdzają, że związek małżeński został zawarty nieważnie pomaga adwokat kościelny, który może reprezentować jedną lub obie strony.

Adwokat kościelny pomaga stronom procesu małżeńskiego na każdym etapie – pomaga przygotować dokumentację, dowody, wyjaśnia procedury, jakie obowiązują w sądach kościelnych, zapewnia także wsparcie w trakcie procesu. Zapraszamy do biur Kancelarii Salomon lub kontaktu on-line – adwokaci kościelni udzielają porad prawnych oraz reprezentują klientów podczas procesów kanonicznych w Warszawie, Łodzi, Wrocławiu, Katowicach, Opolu, Bielsku-Białej, Częstochowie i Łowiczu.