Erotomania – czym jest i czy może być podstawą stwierdzenia nieważności małżeństwa

W kan. 1057 możemy przeczytać: „Małżeństwo stwarza zgoda stron między osobami prawnie do tego zdolnymi...”. Zgoda jest więc przyczyną sprawczą małżeństwa, aktem woli, w którym mężczyzna i kobieta w nieodwołanym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują w celu stworzenia małżeństwa. 

Może być jednak tak, że zgoda została wyrażona na zewnątrz, ale ma istotną wadę. Dlatego mówimy tu o możliwości stwierdzenia nieważności małżeństwa z przyczyny niezdolności konsensualnej  lub wad zgody małżeńskiej. Czy erotomania, jako uzależnienie od seksu jest sytuacją, która wskazuje na niezdolność do zawarcia związku małżeńskiego?

 

Czym jest erotomania i jaki ma wpływ na małżeństwo?

Jedną z kategorii zaburzeń psychicznych powodujących niezdolność do zawarcia małżeństwa, są zaburzenia psychoseksualne. Do takich należy erotomania, rozumiana jako nadmierny popęd seksualny. W ten sposób pojmowana erotomania, to inaczej uzależnienie od seksu, hiperseksualność, hiperlibidia lub seksoholizm. 

Erotomania zakłóca przede wszystkim harmonię współżycia. Wiąże się ona często z wieloma zachowaniami, które nie pozwalają na prawidłowe pożycie i tworzenie w pełni funkcjonalnego sakramentalnego związku małżeńskiego. Osoba dotknięta tym zaburzeniem, może zdawać sobie sprawę z natury małżeństwa i wynikających z niego obowiązków, jednak z uwagi na to, że nie może zapanować nad swoim instynktem, to nie jest w stanie dochować wierności, która jest istotnym obowiązkiem małżeńskim. Niezdolność dochowania wierności małżeńskiej uniemożliwia także zawiązanie prawdziwej wspólnoty życia oraz należytej realizacji obowiązku wychowania potomstwa. 

W kościelnych procesach małżeńskich kanoniści często odnoszą się do genezy zaburzeń psychoseksualnych, które wskazuje współczesna psychologia. Przyczyną niektórych z nich mogą być: organiczne uszkodzenia mózgu, zaburzenia hormonalne, niekorzystne wpływy środowiskowe, a zwłaszcza te, które oddziaływały w okresie dzieciństwa tj. nieudane i konfliktowe małżeństwo rodziców, brak akceptacji płci dziecka, wykorzystanie seksualne w dzieciństwie. Wszelkie urazy psychiczne, zaburzenia emocjonalne, niewiedza dotycząca życia płciowego i jego fizjologii mogą zakłócać aktywność seksualną. 

Warto również zaznaczyć, że o ostatecznej erotomanii decyduje całokształt osobowości danego człowieka. Erotomania, jeśli występuje u mężczyzn, nazywana jest satyryzmem, a jeśli u kobiet to nimfomanią. W orzecznictwie sądowym, w tym Roty Rzymskiej, obydwa rodzaje nadmiernej pobudliwości (mężczyzny i kobiety) traktuje się między innymi – jako przyczyny niezdolności konsensualnej do zawarcia małżeństwa, i to zarówno, gdy chodzi o poważny brak rozeznania oceniającego (kan. 1095, n. 2 KPK), jak i o niezdolność podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich (kan. 1095, n. 3 KPK).

 

Erotomania – podstawą do stwierdzenia nieważności małżeństwa z tytułu niezdolności natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich

Małżeństwo sakramentalne może zostać uznane przez sąd kościelny za nieważnie zawarte (błędnie nazywane rozwodem kościelnym), jeśli przy jego zawieraniu występowały kanoniczne przeszkody zrywające, braki dotyczące formy kanonicznej lub wady zgody małżeńskiej. 

Zgodnie z kan. 1095 n. 3 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku, niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich. W sprawach z kan. 1095 n. 3 osoba zawierająca małżeństwo dostatecznie rozumie istotne prawa i obowiązki małżeńskie, ale z powodu braku woli nie jest w stanie ich wypełnić. 

U podstaw tego kanonu legła kardynalna zasada wynikająca z prawa naturalnego, że nikt nie może zobowiązać się do tego, czego nie jest w stanie wypełnić. ​Kto zawiera umowę małżeńską, musi swoimi możliwościami psychicznymi gwarantować, że wywiąże się z przyjętych na siebie zobowiązań. Osoby, co do których istnieje pewność, że nie są w stanie wypełniać obowiązków małżeńskich, nie powinny być dopuszczone do małżeństwa. Chodzi o wszystkie istotne obowiązki małżeńskie, gdyż niezdolność podjęcia choćby jednego z nich powoduje niezdolność wyrażenia skutecznej zgody małżeńskiej. 

Aby niezdolność natury psychicznej miała znaczenie prawne, musi charakteryzować się określonymi przymiotami. Jest to uprzedniość, czyli niezdolność musi występować w momencie zawierania małżeństwa oraz ciężkość, czyli musi być na tyle poważna, żeby powodowała całkowitą niezdolność nupturienta do podjęcia jakiegoś istotnego obowiązku. 

Należy pamiętać, że żadna anomalia psychiczna ani osobowościowa sama w sobie nie powoduje automatycznie niezdolności do małżeństwa. Powoduje ją dopiero wtedy, gdy wykaże się jej poważny negatywny wpływ na możliwość wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich.​

 

Erotomania – jako podstawa stwierdzenia nieważności małżeństwa z przyczyny poważnego braku rozeznania oceniającego co do istotnych obowiązków małżeńskich

Erotomania, może być również podstawą stwierdzenia nieważności małżeństwa z tytułu poważnego braku rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich (kan. 1095 n.1). Rozeznanie oceniające oznacza dwie rzeczy: ​

• możliwości przyjmowania, przekazywania praw i obowiązków małżeńskich - zdolność do oceny konsekwencji zawarcia małżeństwa, chodzi przede wszystkim o pewne przeciętne zdolności;
• możliwość krytycznej oceny praw i obowiązków małżeńśkich - stan wewnętrznej wolności wyboru w odniesieniu do istotnych praw i obowiązków. Wewnętrzna motywacja podmiotu jest na tyle nienormalna czy patologiczna, że zasadniczo pozbawia osobę wewnętrznej wolności. W konsekwencji dokonuje on nieracjonalnych wyborów.​

 

Do istotnych praw i obowiązków małżeńskich należą między innymi zachowanie wierności, unikanie tego, co może prowadzić do rozbicia małżeństwa, wzajemne obdarzanie się miłością czy zachowanie dozgonnego charakteru małżeństwa. Osoba dotknięta seksoholizmem może bowiem mimo szczerych chęci nie być zdolna do dochowania wierności i stworzenia pełnowartościowego przymierza małżeńskiego.

 

Symulacja zgody małżeńskiej — zaplanowane niedochowywanie wierności małżeńskiej

Omawiając kwestię erotomanii jako podstawy stwierdzenia nieważności małżeństwa, powinniśmy mieć również na uwadze, że erotoman może dopuścić się tzw. symulacji zgody małżeńskiej. Symulacja jest sytuacją, w której któraś ze stron zawierając małżeństwo, nie chce zachować wierności małżeńskiej i dopuszcza możliwość niewierności, czyli zdrad. Jest to tylko zewnętrzne wyrażenie zgody na małżeństwo, przy wewnętrznym odrzuceniu danego aktu. 

Symulacja zgody małżeńskiej może być całkowita, wtedy, gdy osoba wyklucza całkowicie małżeństwo lub częściowa, gdy jeden z nupturientów (albo obydwoje) pozytywnym aktem woli wyklucza jakiś istotny element małżeństwa, albo przymiot małżeństwa: jak np. jedności i nierozerwalność małżeństwa, wykluczenie prawa do aktów małżeńskich, wykluczenie potomstwa. 

Jeśli któreś z małżonków, w momencie składania przysięgi małżeńskiej, dopuszcza w myślach możliwość utrzymywania pożycia pozamałżeńskiego lub porzucenia współmałżonka w nieokreślonej przyszłości, nie może zawrzeć ważnie małżeństwa. Co ważne, erotomania może powodować bezpośrednio nałożony zakaz wstępowania w związek małżeński. Dzieje się tak, gdy małżeństwo z erotomanem, zostało uznane za nieważnie zawarte. Sąd kościelny może ustalić ograniczenia, które określane są jako klauzula zakazująca ponownego zawarcia związku małżeńskiego przez osobę dotkniętą tym uzależnieniem.

 

Konieczność powoływania biegłego psychologa w procesie o uznanie nieważności małżeństwa kościelnego

Przy procesach małżeńskich prawo nakazuje powołanie biegłego:​ przy stwierdzeniu impotencji (kan. 1680)​, przy chorobie psychicznej (kan. 1680) oraz ​przy orzeczeniu niezdolności, o których jest mowa w kan. 1095, a więc:​ poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przyjmowanych i przekazywanych (n. 2)​ niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej (n. 3). 

Są to sytuacje, w których opinia biegłego jest obligatoryjna. Jeśli więc trwa proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa z erotomanem, to taka opinia biegłego psychologa będzie niezbędna. Warto pamiętać, że w trakcie procesu można prosić o zasięgnięcie opinii biegłego seksuologa, którego kompetencje w tym zakresie będą szczególnie przydatne.

Jeśli chcą Państwo dowiedzieć się więcej na temat podstaw stwierdzenia nieważności małżeństwa, zapraszamy do kontaktu z Adwokatami Kościelnym z Kancelarii Salomon.