Czy w świetle prawa kanonicznego istnieje możliwość zawarcia sakramentu małżeństwa katolika z chrześcijaninem – a katolikiem?

W czasach globalizacji coraz częściej spotykamy ludzi o różnych poglądach, pochodzeniu, a także wyznaniu. Wielu z nich wchodzi w relacje uczuciowe i pragnie założyć rodziny. Niektórzy poprzestają na związku nieformalnym lub ślubie cywilnym, są jednak sytuacje, kiedy katolik zamierza zawrzeć sakramentalny związek małżeński z osobą, którą można określić mianem akatolika.

Jaki stosunek do związków mieszanych wyznaniowo ma Kościół katolicki? Czy możliwe jest zawarcie ślubu mieszanego z akatolikiem (chrześcijaninem niekatolikiem)? Czy jest możliwe stwierdzenie nieważności małżeństwa mieszanego?

Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w naszym artykule. Nie omawiamy w nim związków mieszanych w szerszym znaczeniu, czyli związków katolików z osobami, które formalnym aktem wystąpiły z Kościoła katolickiego albo określają siebie jako ateistów.

 

Kim jest katolik a kim i akatolik?

Katolikiem jest każdy, kto został ochrzczony w Kościele katolickim lub został do niego przyjęty przez formalne wyznanie wiary i nie odstąpił formalnym aktem od Kościoła. Akatolik zaś to członek wyznania chrześcijańskiego niekatolickiego. Mowa tu o osobach należących np. do:

• Kościołów Reformy — kalwińskiego, luterańskiego, anglikańskiego, 
• tzw. Kościołów wolnych — waldensów, metodystów, kwakrów, baptystów itp., zaliczymy tu też większość sekt protestanckich i 
• Kościoły wschodnie niebędące w pełnej wspólnocie z Kościołem katolickim (Kościół prawosławny, bizantyjski, koptyjski itp.).

 

Kościół katolicki a możliwość zawarcia małżeństwa mieszanego wyznaniowo (ekumenicznego)

Prawodawca w kan. 1086 kodeksu prawa kanonicznego stanowi, że:

• 1. Nieważne jest małżeństwo między dwiema osobami, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub była do niego przyjęta i nie odłączyła się od niego formalnym aktem, a druga jest nieochrzczona.

By zrozumieć takie postępowanie Kościoła, należy wziąć pod uwagę, że prawo Boże zobowiązuje katolików do zachowania i pracy nad rozwojem własnej wiary oraz do wychowania potomstwa w tejże wierze. Wydaje się oczywistym, że zawarcie małżeństwa mieszanego sprowadza ryzyko odstąpienia od Kościoła katolickiego czy osłabienia wiary danej osoby. Dodatkowo podkreśla się, iż małżeństwo jest w założeniu doskonałą jednością dwojga ludzi, a w małżeństwach ekumenicznych różnice w podejściu do głównych kwestii życiowych może się istotnie różnić, co też jest potencjalnym źródłem konfliktów.

Pomimo powyższego, Kościół zakłada możliwość zawarcia związku mieszanego (ekumenicznego). Aby do tego doszło, potrzebna jest zgoda władz kościelnych (Kan. 1124 KPK). Zgodnie z kan. 1125 kodeksu prawa kanonicznego, tego rodzaju zezwolenia może udzielić ordynariusz miejsca (biskup), a występuje o nie duszpasterz strony katolickiej odpowiedzialny za formalności przedślubne.

 

Warunki udzielenia małżeństwa mieszanego wyznaniowo 

W przypadku małżeństwa mieszanego wyznaniowo (matrimonium mixta) mamy do czynienia z ciekawą sytuacją: gdy jedno z narzeczonych jest katolikiem, drugie z nich nie, to chociaż tylko strona katolicka podlega prawu kanonicznemu, dotyczy ono obu stron (akatolik, wchodząc w relacje z katolikiem, wiąże swoją osobę także z normami Kościoła katolickiego). Konieczne jest wobec tego wykonanie niektórych formalności, z których nie może być zwolniona strona niekatolicka. Partner wyznania chrześcijańskiego niekatolickiego również powinien brać czynny i świadomy udział w organizacji ślubu od strony formalnej.

Tak jak przed zawarciem typowego związku małżeńskiego strona katolicka musi przedstawić duszpasterzowi odpowiednie zaświadczenie z parafii chrztu potwierdzające ten fakt, który określa też takie kwestie, jak przyjęcie sakramencie bierzmowania, brak przeszkód do zawarcia małżeństwa (czyli: brak sakramentu kapłaństwa, złożenia publicznych, wieczystych ślubów w instytucie zakonnym, czy zawarcia już wcześniej małżeństwa).

Podobne formalności obowiązują stronę akatolicką. Nie wystarczy bowiem jedynie zapewnienie katolika, że jego narzeczony/narzeczona nie jest ochrzczona i nie jest związana małżeństwem. Koniecznym jest przedstawienie uznawanego publicznie, niebudzącego wątpliwości zaświadczenia o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa. 

Prawidłowym będzie dokument wydany przez Kościół lub związek wyznaniowy strony niekatolickiej czy poświadczenie z odpowiedniego urzędu państwowego.

Jeśli kwestie formalne zostały zrealizowane pomyślnie, sakramentu małżeństwa mieszanego wyznaniowo można udzielić po spełnieniu następujących warunków:

• Strona katolicka winna oświadczyć, że jest gotowa odsunąć od siebie zagrożenie utraty wiary, jak również złożyć szczere przyrzeczenie, że uczyni wszystko, co w jej mocy, aby wszystkie dzieci zostały ochrzczone i wychowane w Kościele katolickim;
• Druga strona winna być powiadomiona w odpowiednim czasie o składanych przyrzeczeniach strony katolickiej, tak aby rzeczywiście była świadoma treści przyrzeczenia i obowiązku strony katolickiej;
• Obydwie strony powinny być pouczone o celach oraz istotnych przymiotach i obowiązkach małżeństwa, których nie może wykluczać żadna ze stron.
  
  

Strona katolicka musi więc złożyć przyrzeczenie, że zrobi wszystko, aby będąc w związku nie osłabić swej wiary oraz że dzieci będzie się starać wychowywać po katolicku. Zawarcie takiego małżeństwa ostatecznie jest ryzykiem, które podejmują strony. 

Zgodnie z kan. 1126 KPK Konferencja Episkopatu powinna zarówno określić sposób składania tych oświadczeń, jak i przyrzeczeń, które są zawsze wymagane. Powinna również ustalić, w jaki sposób ma to być stwierdzone w zakresie zewnętrznym oraz w jaki sposób ma zostać powiadomiona strona niekatolicka. 

Niejasnym może wydawać się punkt trzeci: strony powinny być pouczone o celach oraz istotnych przymiotach i obowiązkach małżeństwa. Przypomnijmy, że istotnymi elementami małżeństwa jest jedność i nierozerwalność oraz dodatkowo pomiędzy ochrzczonymi - sakramentalność. Najważniejszym celem małżeństwa jest zaś wzajemne dobro małżonków oraz narodziny i wychowanie dzieci. 

W różnych kręgach kulturowych, a co za tym idzie w ośrodkach wyznaniowych, poglądy na kwestie małżeństwa mogą być odmienne. Dlatego Kościół, kładzie tak wielki nacisk na podkreślenie wszystkich istotnych elementów małżeństwa, także w przypadku małżeństw ekumenicznych.

Zaznaczmy, że nie wystarczy jedynie pouczenie stron na temat cech małżeństwa według nauki Kościoła katolickiego. Obie strony muszą być w tej kwestii zgodne i muszą akceptować wszystkie istotne elementy małżeństwa. Jeśli tak jest, wówczas można zawrzeć ważny związek małżeński.

 

Przebieg ślub ekumenicznego

Prawodawca w k 1127 w § 3. stanowi, że zarówno po jak i przed udzieleniem sakramentu małżeństwa nie wolno dokonać innego religijnego aktu zaślubin (np. w wyznaniu współmałżonka). Należy również zachować formę kanoniczną zawierania małżeństw ekumenicznych, tzn. zaślubiny odbywają się w kościele, w obecności świadka urzędowego (najczęściej będzie nim duszpasterz) oraz dwóch świadków zwykłych.

Jeżeli w danej sytuacji występują uzasadnione trudności, które nie pozwalają na zachowanie formy kanonicznej, ordynariusz miejsca strony katolickiej ma prawo do wydania dyspensy. Powinien on jednak skonsultować się z ordynariusza miejsca, gdzie będzie to małżeństwo zawierane (nie zawsze bowiem małżeństwo jest zawierane w parafii, w której omawia się warunki formalne i przygotowuje dokumenty). Mimo dyspensy musi być zachowana jakaś publiczna forma zawarcia małżeństwa: nie może więc być to np. prywatna przysięga małżeńska złożona pomiędzy narzeczonymi.

Nie ma zezwolenia również na taki obrzęd religijny, w którym uczestniczą aktywnie dwaj duchowni: katolicki i niekatolicki. Jako przyczynę podaje się fakt, że jest to pewnego rodzaju podwójna forma, katolicka i niekatolicka, zawarcia małżeństwa. Zaznaczmy też, że raz zawartego małżeństwa nie można powtarzać, ani poprawiać.

Uroczystość zawarcia małżeństwa mieszanego (matrimonium mixta) z osobą wyznania protestanckiego zasadniczo odbywa się poza Mszą świętą. Podczas nabożeństwa odczytuje się Słowo Boże, a następnie małżonkowie składają sobie przyrzeczenia.

Istnieje możliwość udzielenia Komunii świętej każdemu, kto może ją przyjąć. Ewangelik ze względu na inne rozumienie Eucharystii nie ma takiej możliwości, natomiast małżeństwo katolika z osobą wyznania prawosławnego może zostać zawarte podczas Mszy świętej, nie ma także przeszkód do przystąpienia do Stołu Pańskiego po obu stronach.

Po zawarciu małżeństwa ekumenicznego należy ten fakt umieścić w Księdze Małżeństw.

 

Małżeństwo ekumeniczne a stwierdzenie nieważności małżeństwa

Kościół stojąc na straży wiary strony katolickiej, stara się być otwarty i wychodzić naprzeciw potrzebom swoich wiernych. Jest więc możliwość zawierania małżeństw z osobami innych wyznań, religii, czy też niewierzących. Katolik planujący zawarcie związku mieszanego powinien jednak zdawać sobie sprawę z ryzyka, jakie taki związek może nieść i nie lekceważyć kwestii swojej wiary.

Co w przypadku, gdy małżonek akatolik odejdzie?

„Gdyby jednak strona niewierząca chciała odejść, niech odejdzie. W takim wypadku ani brat, ani siostra nie są skrępowani jak niewolnicy, ponieważ Bóg powołał was do życia w pokoju”. (1 Kor 7, 12-15)

Sakrament raz przyjęty pozostawia niezatarty ślad. Żadna władza ani ludzka, ani kościelna nie może unieważnić sakramentów raz ważnie przyjętych. Można jednak stwierdzić, że sakramenty zostały nieważnie przyjęte. 

Tak jak pisaliśmy wcześniej, przyczyną sprawczą każdego małżeństwa, również mieszanego, jest zgodna małżeńska. By ją ważnie wyrazić, narzeczeni muszą wiedzieć, na co się zgadzają. Dlatego ważne jest, aby obie strony miał mieć podstawową wiedzę dotyczącą małżeństwa: rozumieć i wiedzieć czym jest małżeństwo. Ich wiedza nie może być błędna i mała. 

Małżonkowie nie mogą wykluczać sakramentalnego charakteru małżeństwa, jego trwałości i nierozerwalności. Jednak, gdy strona akatolicka tylko pozornie wyraża na nie zgodę, w głębi duszy nie zgadzając się z tym, wyraża zgodę nieważnie. Wtedy istnieje podstawa do stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego (błędnie określanego rozwodem kościelnym)

Jeśli szukają Państwo dodatkowych informacji dotyczących zasad  zawierania małżeństwa mieszanego w Kościele katolickim, zapraszamy do kontaktu z adwokatami kościelnymi z Kancelarii SALOMON.