Czy po stwierdzeniu nieważności małżeństwa można bez problemu wstąpić w nowy związek małżeński?

Stwierdzenie nieważności małżeństwa dotyczy obu stron. Jeżeli sąd kościelny stwierdzi nieważność danego małżeństwa, najczęściej obie strony mogą ponownie wstąpić w związek małżeński. Faktycznie będzie to nie kolejny, ale pierwszy ślub osoby, która uzyskała tzw. rozwód kościelny. W świetle prawa kanonicznego uznaje się bowiem, że ten pierwszy związek sakramentalny nigdy nie istniał. Wyrok orzeka, że małżeństwo od początku było nieważne.

Klauzula zakazująca zawarcia małżeństwa - w jakich przypadkach zostaje nałożona?

Klauzula zakazująca zawarcia małżeństwa powinna zostać nałożona w przypadku stwierdzenia nieważności małżeństwa z tytułu symulacji zgody małżeńskiej, jak również z przeszkody impotencji. Nałożenie klauzuli jest pewną formą niedogodności dla rozwodników, którzy chcieliby ponownie zawrzeć ślub kościelny. Mimo że otrzymały pozytywny wyrok stwierdzający nieważność małżeństwa i są stanu wolnego, to jednak nie mogą zawrzeć małżeństwa. Intencja prawodawcy jest bardzo prosta i jednocześnie bardzo ważna – chodzi o sprawdzenie, czy te przyczyny, które powodowały nieważność pierwszego małżeństwa, nadal występują? Czy mogłyby zakłócić funkcjonowanie nowego małżeństwa? Warunkiem uzyskania zgody na ponowne zawarcie małżeństwa kościelnego jest upewnienie się, że te przyczyny już nie występują.

Przyczyny nieważności małżeństwa, które zostały udowodnione, powodują konieczność nałożenia klauzuli. Dotyczą one istotnych aspektów samego małżeństwa – wyrażenia woli zawarcia małżeństwa, możliwości dopełnienia małżeństwa przez akt seksualny oraz zdolności do wypełniania istotnych obowiązków małżeńskich. Jeśli w danym przypadku nadal takie problemy występują, zawarte nowe małżeństwo obarczone byłoby ryzykiem, że ponownie zostanie nieważnie zawarte. Kościół, który stoi na straży sakramentu, musi mieć pewność, że w danym przypadku można pobłogosławić nowe małżeństwo. Dlatego też nałożenie takiej klauzuli jest formą uczciwości w stosunku do tego narzeczonej/narzeczonego, który będzie zawierał ślub kościelny z rozwodnikiem po stwierdzeniu nieważności małżeństwa.

Co w sytuacji klauzuli zakazującej ponowne zawarcie małżeństwa?

Zdarza się  jednak, że sąd kościelny do wyroku dołącza klauzulę zakazującą zawarcia małżeństwa bez zgody ordynariusza miejsca tj. biskupa diecezjalnego, innego biskupa czy kapłana, który w imieniu biskupa diecezjalnego sprawuje władzę (por. kan. 1684 § 1). Otwiera to danej osobie drogę do ponownego zawarcia związku sakramentalnego, jednak tylko w przypadku spełnienia określonych warunków.

 

Sytuacja taka może zaistnieć w przypadku wyroku z tytułu niezdolności natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich. Z tym tytułem wiążą się choroby psychiczne oraz zaburzenia psychoseksualne danej osoby, które mogą jej uniemożliwiać prawidłowe funkcjonowanie w związku małżeńskim. Wobec takiej osoby przed ponownym zawarciem ślubu należy udowodnić, że ustały przyczyny nieważności poprzedniego małżeństwa. 

 

W jaki sposób można znieść klauzulę?

Zdjęcie klauzuli jest procedurą administracyjną. W poszczególnych diecezjach może to odbywać się w różny sposób. Najczęściej zajmują się tym sądy kościelne, ale też zdarza się, że zajmują się tym kurie biskupie przy pomocy sądów kościelnych. Wynika to z tego, że sądy kościelne dysponują biegłymi psychologami i seksuologami, których pozytywna opinia jest warunkiem dla uzyskania zgody na ponowne zawarcie małżeństwa. W niektórych diecezjach „rozwodnik” musi złożyć prośbę osobiście, a w niektórych w jego imieniu działa Ksiądz Proboszcz. Podobnie, w niektórych sądach w procedurze zdjęcia klauzuli bierze udział tylko ten narzeczony, który ma nałożoną klauzulę, a w niektórych oboje narzeczeni. W wyroku, stwierdzającym nieważność małżeństwa, wskazane jest, kogo należy prosić o zdjęcie klauzuli zakazującej zawarcie związku małżeńskiego. Tym samym osoba wobec, której klauzula została wydana, będzie mogła wstąpić w ponowny związek małżeński.

 

Czy po rozwodzie cywilnym można wziąć ślub kościelny?

Odrębna sytuacja ma miejsce wtedy, gdy ślub kościelny zawrzeć chcą osoby, które co prawda nigdy nie zawierały sakramentu małżeństwa, ale były wcześniej w związku cywilnym i mają rozwód. Co do zasady nie mają przeszkody, ale zgodnie z nowymi przepisami Dekretu ogólnego Konferencji Episkopatu Polski o przeprowadzaniu rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa kanonicznego (art. 47) muszą uzyskać zgodę na zawarcie sakramentu małżeństwa.

W sytuacji, gdy któryś z narzeczonych zawarł związek cywilny z inną osobą, następnie uzyskał rozwód i zamierza zawrzeć sakrament małżeństwa, musi otrzymać zezwolenie ordynariusza miejsca na asystowanie przy jego zawarciu. Wynika to nie tylko z konieczności zweryfikowania jego stanu wolnego. Możliwa jest także weryfikacja czy narzeczony wywiązuje się z naturalnych zobowiązań z poprzedniego związku, zwłaszcza wobec własnych dzieci (obowiązek alimentacyjny i wychowawczy), czasem także wobec byłego małżonka. W takiej sytuacji podczas spisywania protokołu przedślubnego musi zostać wypełniony specjalny załącznik. Wtedy Ksiądz Proboszcz powinien złożyć prośbę o wydanie zezwolenia na zawarcie małżeństwa do ordynariusza miejsca.

Mogłoby się wydawać, że takie obostrzenia są zbytnio formalne, jednak te „utrudnienia” są wynikiem dbałości ze strony Kościoła, by sakrament małżeństwa został ważnie zawarty.

---

Tekst przygotowany przez adwokatów kościelnych pracujących w Poradni Salomon (Łódź, Warszawa, Wrocław). Termin "rozwód kościelny" jest terminem błędnym. Zgodnie z prawem kanonicznym powyższy artykuł dotyczy stwierdzenia nieważności małżeństwa.