Co ze święconką w czasie epidemii COVID-19?

Każdego roku w większości z naszych domów wielkosobotni poranek rozpoczynamy od przygotowania święconego, czyli pokarmów błogosławionych na stół wielkanocny, powszechnie nazywanych święconką. Następnie często całymi rodzinami udajemy się do kościoła na tradycyjne „święcenie pokarmów”, które ma przypominać ludziom prawdę wyrażoną przez św. Pawła: „Czy jecie, czy pijecie, czy cokolwiek innego czynicie, wszystko na chwałę Bożą czyńcie” (1 Kor 10, 31). Jednak w przededniu Wielkiej Nocy, w kwietniu 2020 r., niemal każdy zadaje sobie pytanie: czy tak będzie również w tym roku?

Wielowiekowa tradycja

Zwyczaj ten znany był w Europie już na przełomie VII i VIII w. Choć zanikał w innych krajach, w Polsce stał się obowiązkowym elementem pobożności wiernych i praktyki duszpasterskiej w Wielką Sobotę lub w Wigilię Paschalną. Znana dziś forma błogosławienia pokarmów w naszym kraju ukształtowała się w XIV w. Surowe i pełne wyrzeczeń wiekopostne przygotowania do Świąt Zmartwychwstania Pańskiego rodziło tęsknotę za Chrystusem. Wierni pragnęli uczcić zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią m.in. przygotowując i celebrując w swoich domach uroczyste śniadanie. Warto zaznaczyć, że suto zastawiony stół wielkanocny w okresie zaborów przypominał Polakom czasy świetności I Rzeczypospolitej i był wyrazem pragnienia odzyskania wolności. Czy coś nam to przypomina? Jakie są nasze skojarzenia po zestawieniu tej historycznej wzmianki z rzeczywistością, w której żyjemy? Czy te sytuacje są aż tak odmienne? A może tylko najeźdźca się zmienił? Ma na imię COVID-19 i odebrał nam wolność. Zdeterminował nasze życie do tego stopnia, że w Polsce wprowadzony został stan epidemii. Jaki ma to związek ze święconką? Odpowiedź jest krótka: w 2020 r. nie będzie błogosławienia pokarmów w kościołach. Choć decyzje w tej sprawie pozostawiono do indywidualnego rozstrzygnięcia przez biskupów w powierzonych im diecezjach, to jednak Konferencja Episkopatu Polski „nie zaleca organizowania tradycyjnego święcenia pokarmów. Zamiast tego proponuje się obrzęd błogosławieństwa posiłku w domu przed śniadaniem wielkanocnym” (zob. Wskazania Prezydium Konferencji Episkopatu Polski dla biskupów odnośnie do sprawowania czynności liturgicznych w najbliższych tygodniach, 21 marca 2020 r.).

Pokarmy

Kościół nieprzerwanie naucza i uznaje za godną polecenia praktykę tradycyjnego błogosławienia jajek oraz błogosławieństwo stołu rodzinnego. Zatem na pierwszym miejscu wśród pokarmów wskazuje się jajka – symbol życia. Czy zawsze tak było? Badając historię kształtowania się tradycji błogosławienia pokarmów na stół wielkanocny można zauważyć, że nie była to praktyka jednolita. Do X w. święcono jedynie baranka, z czasem zastąpiony został innymi rodzajami mięsa lub figurkami baranka z masła, ciasta, cukru, czekolady lub gipsu. Od X w. święcono ptactwo domowe i polne, ser, masło i produkty mleczne, zaś jajka – dopiero od XII w. Z kolei od XV w. zwyczajem stało się też święcenie chleba i ciasta. Następnie do katalogu pokarmów włączono ryby, olej, mleko z miodem, a wreszcie wino, piwo, sól, chrzan, czosnek, pieprz, jabłka i przyprawy ziołowe. Pokarmy na błogosławieństwo układane były w koszyczkach ozdabianych zielonymi gałązkami bukszpanu, mirtu, borówek. Dawniej wiernym w drodze do kościołów towarzyszyły ludowe przyśpiewki, jak np.: „Jedzie Jezus, jedzie, weźmie żur i śledzie, kiełbasy zostawi i pobłogosławi”.

Śniadanie wielkanocne

Dla każdej rodziny istotnym elementem Niedzieli Wielkanocnej, jest wielkanocne śniadanie. Po Mszy świętej rezurekcyjnej rodzina gromadzi się przy stole. W większości naszych domów w tym roku tak nie będzie. Czego zabraknie? Zabraknie naszego uczestnictwa we Mszy świętej – ze względu na zakaz gromadzenia się, oraz rodzinnych spotkań – ze względu na zakaz przemieszczania się. Czy coś ze świętowania zostanie? Niezależnie od tego, ilu z nas dane będzie się spotkać w wielkanocny poranek, jak bardzo ograniczymy liczebnie grono rodzinne, jaką postać przybierze pojęcie „najbliższych”, nie rezygnujmy ze śniadania wielkanocnego. Przyzwyczajeni byliśmy do ciągłych podróży, odwiedzin, wizyt. Niekiedy nasza uwaga w Święta skoncentrowana była na spoglądaniu na zegarki – bo jeszcze kogoś musimy odwiedzić… bo nie zdążymy dojechać… W tym roku będzie inaczej. Wierząc i ufając, że po Wielkim Piątku następuje poranek Zmartwychwstania – odnieśmy to również do naszej obecnej sytuacji. Może właśnie do tej pory w naszych rodzinach przeżywaliśmy Wielki Piątek. Z nadzieją patrzmy na to, co przyniesie Wielkanoc. Bądźmy razem, rozmawiajmy ze sobą, słuchajmy siebie, poznajmy się na nowo, zjedzmy razem śniadanie. A nade wszystko – módlmy się. I właśnie od modlitwy zacznijmy…

Kto inicjuje modlitwę rodzinną i celebruje obrzęd błogosławieństwa pokarmów na stół wielkanocny?

Inicjatorem i przewodniczącym modlitwy rodzinnej powinien być ojciec. To on powinien mieć w rodzinie autorytet i świadomość, że jest głową rodziny. Jego autorytet pochodzi od Boga i dlatego ojciec rodziny powinien odzwierciedlać w sobie Boże ojcostwo. Ojciec nie może być niedostępny dla dzieci, ciągle poważny, despotyczny. Ma również podnosić swoje dzieci na duchu. Ma być dla nich wzorem do naśladowania, przykładem siły i męstwa w przezwyciężaniu codziennych trudności. Ten przykład ma pokazywać dzieciom przez modlitwę. Ma unaoczniać dzieciom także swoją relację z Panem Bogiem. Jakiego szacunku do własnego ojca i do Ojca w Niebie nabierze dziecko patrząc na skupionego na modlitwie tatę? Zatem ojciec jest tym, który tej domowej modlitwie ma przewodzić. Zdarzają się jednak sytuacje, że tak nie jest. Często wszelkiego rodzaju inicjatywy pobożne w domu przyjmują na siebie kobiety – babcie lub matki. I one też mają prawo to robić. Być może to właśnie one są głową rodziny. Zdarzają się też rodziny, w których funkcjonuje model religijnego lidera – obeznanego w sprawach kościelnych, który ma śmiałość wyręczyć innych i potrafi zjednoczyć rodzinę w modlitwie. Są też rodziny niepełne, gdzie tradycyjny model, w którym są ojciec, matka i dzieci, nie funkcjonuje lub nie jest możliwy do zaistnienia z różnych powodów. Częstym źródłem tych poszczególnych przypadków jest osobista lub rodzinna tragedia, np. śmierć współmałżonka, rozwód – ale i w tych rodzinach powinien być ktoś, kto przyjmie na siebie ciężar jednoczenia bliskich na modlitwie. Stan duszy ani stan prawny w Kościele nie ma znaczenia dla możliwości zainicjowania modlitwy. Modlić może się każdy. Modlić powinien się każdy. Nawet grzesznik i zwłaszcza grzesznik. I nie chodzi tu tylko o modlitwę nad pokarmem wielkanocnym, ale o modlitwę również o uzdrowienie sytuacji w rodzinie, o uchronienie rodziny od rozwodu, o zgodę w małżeństwie, o rozwiązanie trudności, o zdrowie, o ustanie epidemii, itd.

Obrzęd

Wobec odstąpienia w tym roku od tradycyjnego święcenia pokarmów w Wielką Sobotę, Konferencja Episkopatu Polski zaleciła błogosławieństwo pokarmów w rodzinach i zaproponowała, aby do tego celu wykorzystano formułę Błogosławieństwa stołu przed uroczystym posiłkiem w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego zamieszczoną w księdze pt. Obrzędy błogosławieństw dostosowane do zwyczajów diecezji polskich (t. II, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2001, nr 1347-1350). Jest ona następująca:

 

BŁOGOSŁAWIEŃSTWO STOŁU PRZED UROCZYSTYM POSIŁKIEM
W NIEDZIELĘ ZMARTWYCHWSTANIA PAŃSKIEGO

 

1347. Ojciec rodziny lub przewodniczący zapala świecę umieszczoną na stole i mówi:

Chrystus zmartwychwstał. Alleluja.

Wszyscy odpowiadają:

Prawdziwie zmartwychwstał. Alleluja.

 

1348. Następnie ktoś z uczestników odczytuje tekst Pisma Świętego.

1 Tes 5, 16-18: Zawsze się radujcie. 

Bracia i siostry, posłuchajcie słów świętego Pawła Apostoła do Tesaloniczan.

Zawsze się radujcie, nieustannie się módlcie. W Każdym położeniu dziękujcie, taka jest bowiem wola Boża w Jezusie Chrystusie względem was.

 

Albo:

Mt 6, 31 ab.32b-33: Nie troszczcie się zbytnio i nie mówcie: co będziemy jeść?

Bracia i siostry, posłuchajmy słów Ewangelii według świętego Mateusza.

Jezus powiedział do swoich uczniów: „Nie troszczcie się zbytnio i nie mówicie: co będziemy  jeść? co będziemy pić? Przecież Ojciec wasz niebieski wie, że tego wszystkiego potrzebujecie. Starajcie się naprzód o królestwo Boga i o Jego sprawiedliwość, a to wszystko będzie wam dodane”.

 

1349. Po odczytaniu tekstu przewodniczący mówi:

Módlmy się.

Z radością wysławiamy Ciebie, Panie Jezu Chryste, który po swoim zmartwychwstaniu ukazałeś się uczniom przy łamaniu chleba. Bądź z nami, kiedy z wdzięcznością spożywać będziemy te dary, i jak dzisiaj w braciach przyjmujemy Ciebie w gościnę, przyjmij nas jako biesiadników w Twoim królestwie. Który żyjesz i królujesz na wieki wieków.

Wszyscy: Amen.

 

1350. Po posiłku ojciec rodziny lub przewodniczący mówi:

Uczniowie poznali Pana. Alleluja

Wszyscy: Przy łamaniu chleba. Alleluja.

Módlmy się:

Boże, źródło życia, napełnij nasze serca paschalną radością i podobnie jak dałeś nam pokarm pochodzący z ziemi, spraw, aby zawsze trwało w nas nowe życie, które wysłużył nam Chrystus przez swoją śmierć i zmartwychwstanie i w swoim miłosierdziu nam go udzielił. Który żyje i króluje na wieki wieków.

Wszyscy: Amen.

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby wierni wykorzystali w swoich domach inną formułę obrzędu, zawartą w księdze pt. Rytuał domowy. Rok rodziny katolickiej, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 2010, s. 463-464. Jest ona następująca:

 

OBRZĘD ŚNIADANIA WIELKANOCNEGO

 

Zapalając paschał rodzinny, głowa rodziny podnosząc go, mówi:

P. Zmartwychwstał Pan prawdziwie. Alleluja.

W. Bogu niech będą dzięki. Alleluja.

P. Z radością gromadzimy się dzisiaj w naszej wspólnocie rodzinnej, aby uroczyście świętować pamiątkę Zmartwychwstania naszego Pana, Jezusa Chrystusa. Życzę wszystkim, aby pokój i radość zagościły w naszych sercach. Życzę, byśmy wszyscy byli świadkami Zmartwychwstałego Chrystusa w dzisiejszym świecie i gdziekolwiek będziemy, byśmy oznajmiali, że „Pan rzeczywiście zmartwychwstał” (Łk 24, 34). Ogarnijmy myślą i sercem wszystkich naszych krewnych i przyjaciół, żyjących i zmarłych, ogarnijmy cały świat i prośmy:

W. Ojcze nasz…

 

Modlitwa przed posiłkiem

P. Módlmy się.

Z radością wysławiamy Ciebie, Panie, Jezu Chryste, który po swoim zmartwychwstaniu ukazałeś się uczniom przy łamaniu chleba.

Panie, bądź z nami, kiedy z wdzięcznością spożywać będziemy te dary, i jak dzisiaj w braciach przyjmujemy Ciebie w gościnę, przyjmij nas kiedyś jako współbiesiadników w swoim królestwie, który żyjesz i królujesz na wieki wieków.

W. Amen.

 

Modlitwa po posiłku

P. Uczniowie poznali Pana. Alleluja.

W. Przy łamaniu chleba. Alleluja.

P. Módlmy się.

Boże, źródło życia, napełnij nasze serca paschalną radością i podobnie jak dałeś nam pokarm pochodzący z ziemi, spraw, aby zawsze trwało w nas nowe życie, które Chrystus nam wysłużył przez swoją śmierć i zmartwychwstanie i w swoim miłosierdziu nam udzielił. Który żyje i króluje na wieki wieków.

W. Amen.