Apelacja w sądzie kościelnym - jak napisać odwołanie w sądzie kościelnym?
Pomimo różnorakich różnic pomiędzy procesem kanonicznym - czyli podejmowanym przed danym trybunałem kościelnym postępowaniem w sprawie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, mylnie nazywanym „rozwodem kościelnym”, bądź „unieważnieniem małżeństwa” – z postępowaniami rozwodowymi prowadzonymi w sądach cywilnych, jednym z elementów wspólnych jest możliwość wniesienia apelacji, czyli środka odwoławczego od wyroku do sądu wyższej instancji. Jednakże w przypadku procedur kościelnych, wymagania wobec powyższego wniosku charakteryzują się określoną wyjątkowością w stosunku do apelacji „świeckich”, zarówno jeśli chodzi o treść, formę, czas i sposób wniesienia.
Omówienie kwestii apelacji od wyroku sądu kościelnego pierwszej instancji należy rozpocząć od wskazania radykalnej zmiany, jaka dokonała się w zakresie orzekania o stwierdzeniu nieważności małżeństwa sakramentalnego od wejścia w życie motu proprio papieża Franciszka Mitis Iudex Dominus Iesus, upraszczającego procedurę ubiegania się o uzyskanie, błędnie określanego, „rozwodu kościelnego”. Jedną ze zmian było zniesienie wymogu uzyskania potwierdzenia stwierdzenia nieważności małżeństwa przez sąd wyższej instancji drugim wyrokiem bądź dekretem – do 2015 roku w przypadku wydania przez sąd biskupi wyroku pozytywnego (czyli stwierdzającego nieważność danego związku małżeńskiego), istniał obowiązek przesłania akt sprawy (wraz z wyrokiem) do trybunału apelacyjnego w celu ww. potwierdzenia. Dopiero jego uzyskanie skutkowało możliwością uznania danego małżeństwa za zawarte nieważnie. Po papieskiej reformie prawa kanonicznego, dla stwierdzenia nieważności związku małżeńskiego wystarczające jest uzyskanie pozytywnego wyroku sądu pierwszej instancji.
Czemu służy postępowanie apelacyjne?
Warto zaznaczyć jednak, iż samo wydanie wyroku nie zamyka możliwości odwołania się od niego – Kodeks Prawa Kanonicznego dopuszcza bowiem możliwość złożenia apelacji zarówno od tzw. wyroku negatywnego (który wskazuje, że stwierdzenie nieważności małżeństwa nie zostało udowodnione, a dane małżeństwo jest uznane za ważne i prawnie obowiązujące) jak i pozytywnego. Jest to rozwiązanie w pełni zrozumiałe, biorąc pod uwagę czemu ma służyć postępowanie i kto jest uprawniony do wniesienia wniosku odwoławczego.
Apelacja składana jest w celu ponownego rozpatrzenia sprawy przez trybunał metropolitalny wyższej instancji, które może doprowadzić do uchylenia bądź zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia (bądź ewentualnego utrzymania go w mocy – sąd apelacyjny nie ma obowiązku zmiany wyroku / decyzji, od którego wniesiony jest środek odwoławczy), niekorzystnego dla apelującego podmiotu.
Kto może złożyć apelację w sądzie kościelnym?
Zgodnie z właściwymi przepisami Kodeksu Prawa Kanonicznego, podmiotami uprawnionymi do złożenia apelacji pozostaje strona procesu (zarówno powodowa, jak i pozwana), która czuje się pokrzywdzona rozstrzygnięciem Sądu Biskupiego, a także obrońca węzła małżeńskiego (podmiot powołany, jak sama nazwa wskazuje, do podejmowania w procesie różnorakich działań i wskazywania argumentów przemawiających przeciwko nieważności związku małżeńskiego) oraz promotor sprawiedliwości (urząd, którego zadaniem jest obrona dobra wspólnego). Nierzadko zdarza się, że tylko jedna ze stron jest usatysfakcjonowana rozstrzygnięciem (częsta jest także sytuacja, w której żadnej ze stron nie zadowala ww. orzeczenie). Kodeks Prawa Kanonicznego dopuszcza zatem możliwość wniesienia środka odwoławczego.
Podstawą wniesienia apelacji jest przekonanie, iż doszło do naruszenia prawa materialnego w związku z niewyjaśnieniem okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, błędną wykładnią przepisów lub niewłaściwym ustaleniem konkretnego stanu faktycznego.
Jaki jest termin na wniesienie apelacji?
Zgodnie z właściwymi przepisany Kodeksu Prawa Kanonicznego uprawniony podmiot ma obowiązek wniesienia apelacji od wyroku Sądu kościelnego w terminie zawitym piętnastu dni „użytecznych” od uzyskania wiadomości o ogłoszeniu wyroku. Wartym wskazania pozostaje jednak fakt, iż w przypadku wyroków negatywnych jest to swoisty termin techniczny, możliwe jest bowiem wniesienie apelacji w każdym terminie w związku z faktem, iż tego rodzaju sprawy nie uzyskują powagi rzeczy osądzonej (zgodnie z kan. 1641 - 1643 KPK).
Jak wygląda kwestia wniesienia apelacji?
W przypadku wniesienia apelacji można mówić o dwóch swoistych etapach działania. Pierwszy dotyczy „właściwego” wniesienia apelacji – w tym wypadku chodzi o przygotowanie pisma, w którym wprost zostaje wyrażona wola wniesienia apelacji, oznaczenie daty i miejsca sporządzenia pisma, strony wnoszącej apelację, a także trybunału apelacyjnego. Możliwe jest wniesienie apelacji także do Trybunału Roty Rzymskiej, w tym wypadku należy jednak przygotować się na długi okres procedowania, postępowanie w sądach metropolitalnych znajdujących się na terytorium danego państwa przebiegają zdecydowanie szybciej. Ważne jest, by takie pismo zostało własnoręcznie podpisane przez stronę (bądź jej pełnomocnika).
W kan. 1438 KPK znalazło się domniemanie prawne określające ewentualny sąd apelacyjny w wypadku, gdyby zainteresowany podmiot nie określił trybunału metropolitalnego - od trybunału biskupa sufragana apeluje się do trybunału metropolity, z kolei w sprawach rozpatrzonych w pierwszej instancji wobec metropolity, apeluje się do trybunału, który on sam na stałe wyznaczył, za zgodą Stolicy Apostolskiej.
Istotne jest zaznaczenie, że taką apelację należy skierować do sądu I instancji, który wydał zaskarżony wyrok. Tę apelację, razem z właściwą dokumentacją, ww. trybunał przesyła sądowi apelacyjnemu, który od tego momentu kontaktuje się ze stronami.
Oprócz apelacji, istnieje obowiązek wniesienia tzw. poparcia apelacji, czyli jej uzasadnienia. W treści tego dokumentu – na którego wniesienie przewidziany został termin miesiąca od zgłoszenia apelacji chyba że sędzia, od którego się apeluje, udzielił stronie dłuższego terminu do jej poparcia– należy wskazać wszystkie okoliczności oraz fakty, które zdaniem osoby wnoszącej środek odwoławczy nie zostały rozpatrzone przez Sąd I instancji, ale przemawiają za twierdzeniami strony. Apelacja może się odnosić do wszystkich tytułów wniesionych w sprawie, bądź ich części.
Poparcie powinno zawierać zatem konkretne elementy formalne (jak oznaczenie stron, numeru sprawy, określenie daty i miejsca sporządzenia, a także opatrzenie własnoręcznym podpisem składającego); ww. uzasadnienie oraz katalog nowych dowodów, którymi mogą być: ponowne zeznania stron, w którym znajdą się uzupełnienia zeznań złożonych w I Instancji (mających istotne znaczenie w prowadzonym procesie), zeznania nowych świadków (niepowołanych w Sądzie I Instancji), ponowna konsultacja z biegłym psychologiem (w sprawach dotyczących m. in. kwestii zdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich) czy nowe dokumenty mogące przełożyć się na udowodnienie przesłanki stwierdzenia nieważności małżeństwa wskazywanej przez stronę.
W przypadku wniesienia apelacji w sądzie kościelnym dobrym pomysłem jej skorzystanie z pomocy adwokata kościelnego – osoby posiadającej konkretną wiedzę z zakresu prawa kanonicznego oraz doświadczenie w prowadzeniu tego typu postępowań. Kancelaria „Salomon” oferuje tego rodzaju usługi – nasi adwokaci kościelni pozostają do dyspozycji w zakresie wyznaczanym przez osoby zainteresowane, świadczymy kompleksowe usługi zarówno jeśli chodzi o prowadzenie całych postępowań w imieniu stron (zarówno na etapie I i II Instancji), jak i tylko w ograniczonym zakresie, m. in. konsultacji dotyczących sprawy bądź sporządzenia poparcia apelacji.